مثنویات ، دیوان اشعار ، امیرخسرو دهلوی

مثنویات

شمارهٔ ۱ - امیر خسرو در قرآن السعدین شرح می دهد که چون سلطان به «خان جهان» اقطاع «اوده»را عطا کرد ، وی با «خان جهان» در انجا ماند

شمارهٔ ۲ - مگر آرزوی دیدن ما در و دوستان و خویشان او را باز به دهلی آورد:

شمارهٔ ۳ - سلطان کیقباد، گر چه جوان عشرت پسند و عیاش بود مگر از فهم شعر بی بهره نبود وامیر خسرو را صله داد و مکلف به نظم آوردن شرح دیدار او سال پیش بین پسر و پدر (کیقباد و ناصرالدین محمود) نمود، زیرا امیر خسرو خود گواه آن وقایع بود که، آن زمان سبب استحکام اوضاع سلطنت هند گردید در قران السعدین می گوید:

شمارهٔ ۴ - اینک شاعر بیان می کند که چسان قران السعدین را به نظم آورد:

شمارهٔ ۵ - چنان بنظر می رسد که آن سلطان عشرت طلب و هردم خیال، به این کتاب توجه نکرد و آن همه زر را که وعده کرده بود به امیر خسرو نداد، مگر امیر خسرو ازینکه مثنوی دل انگیزی گماشته است ، خرسند بود:

شمارهٔ ۶ - از ینجاست که از مدح کردن اظهار بیزاری و ازاهل زمانه گله می کند

شمارهٔ ۷ - (امیر خسرو ، درطی زندگی دور و دراز خویش باین توبه که در نزدیکی چهل سالگی کرده پابند نمی ماند، چنانکه دربیان سرگذشت او خواندیم ) با این هم، امیر خسرو آرزوی واثق داشته تا در قران السعدین تازگی های ادبی بیارد:

شمارهٔ ۸ - عزم وی ، بر ایجاد گری ، درین ابیات شرح یافته :

شمارهٔ ۹ - محض به سخن شناسان حق خورده گیری را قایل است:

شمارهٔ ۱۰ - گر چه در پایان سرودن این اشعار بخود چنین خطاب کرده بود:

شمارهٔ ۱۱ - امیر خسرو، در ایام نگاشتن اشعار قران السعدین هنوز مثنوی های خمسه را به جواب خمسه زنی می ننوشته است خود ملتفت است که این مثنوی او بر سبک نظامی است و آن استاد بزرگ را می ستاید:

شمارهٔ ۱۲ - استاد دیگر، سعدی را نیز می ستاید:

شمارهٔ ۱۳ - (در پی این فهرست منظوم ابیات گزیده ای را از حمد، مناجات، نعت و معراج می آریم که محسنات معنوی عمده دارد) حمد:

شمارهٔ ۱۴ - مناجات

شمارهٔ ۱۵ - نعت

شمارهٔ ۱۶ - معراج

شمارهٔ ۱۷ - (حرکت ناصرالدین از لکهنو تی بنگال به سرزمین بیهار):

شمارهٔ ۱۸ - (شرح حال پسری کیقبا دهلی):

شمارهٔ ۱۹ - (در اثر حدوث وقایع دیگر حرکت سپاه چند هفته به تاخیرافتاد، تاآنکه سپا بسوی منزل اول ، یعنی تلیت و افغان پور عازم شد )

شمارهٔ ۲۶ - (ناصرالدین محمود فرزند کهتر خود کیکاوس را با تحایف فرستاد)

شمارهٔ ۲۷ - (کیقباد از دیدن برادر خود کیکاوس شادمان شد)

شمارهٔ ۲۸ - ملاقات پدر و پسر لحظهٔ قران السعدین

شمارهٔ ۲۹ - (اندرز پدر به پسر)

شمارهٔ ۳۰ - (وداع پدر و پسر )

شمارهٔ ۳۱ - (بازگشتن کیقباد بسوی دهلی )

شمارهٔ ۳۲ - ( رسیدن کیقباد به دهلی )

شمارهٔ ۳۳ - صفت دهلی

شمارهٔ ۳۴ - صفت مسجد جامع

شمارهٔ ۳۵ - صفت مناره

شمارهٔ ۳۶ - صفت حوض

شمارهٔ ۳۷ - صفت مردم شهر

شمارهٔ ۳۸ - در صفت موسم گرمای هند

شمارهٔ ۳۹ - در وصف کشتی هندی

شمارهٔ ۴۰ - در صفت باران موسمی هند

شمارهٔ ۴۱ - در وصف پیل جنگی هندی

شمارهٔ ۴۲ - صفت طعام هندی

شمارهٔ ۴۳ - در وصف جویدن «پان در هند»

شمارهٔ ۴۴ - صفت زنان مطربهٔ هندی

شمارهٔ ۴۵ - نمونهٔ کامل صنایع لفظی و معنوی در اشعار قران السعدین ایجاز

شمارهٔ ۴۶ - تشبیه و تمثیل

شمارهٔ ۴۷ - تخیل

شمارهٔ ۴۸ - صبح

شمارهٔ ۴۹ - دیگر صنایع بدیعی:

شمارهٔ ۵۰ - عکس و تبدیل

شمارهٔ ۵۱ - حسن تعلیل

شمارهٔ ۵۲ - لف و نشر

شمارهٔ ۵۳ - جمع تفریق تقسیم

شمارهٔ ۵۴ - تجرید

شمارهٔ ۵۵ - تجنیس

شمارهٔ ۵۶ - قلب

شمارهٔ ۵۷ - اشتقاق و شبه اشتقاق

شمارهٔ ۵۸ - سیاق الاعداد

شمارهٔ ۵۹ - مراعات النظیر

شمارهٔ ۶۰ - ردالعجز علی الصدر

شمارهٔ ۶۱ - ترصیع

شمارهٔ ۶۲ - ذوقا فیتین

شمارهٔ ۶۳ - تنسیق الصفات

شمارهٔ ۶۴ - حکمت و اخلاق

شمارهٔ ۶۵ - بمن فی العشق مات و حی فیه

شمارهٔ ۶۶ - نیازمندی در حضرت بی نیازی که دماغ مختل بندگان را از گلشن یحبهم و یحبونه بوی بخشیده

شمارهٔ ۶۷ - نعت کامل جمالی که سر ناخنی از حسنش یک بدر را دو هلال گردانید، صلی الله علیه و آله و سلم

شمارهٔ ۶۸ - صفت معراج صاحبدلی، که از دو نون قاب قوسین، یک دائره میم محبت بنگاشت

شمارهٔ ۶۹ - مدح شیخی در آئینهٔ صفا مثالی است از ذات محمد مصطفی با لعین نه بلعکس

شمارهٔ ۷۰ - ستایش خلیفهٔ شائیسته علاء الدین محمد ثبته الله تعالی علی دین محمد مصطفی صلی الله علیه و سلم

شمارهٔ ۷۱ - عرض صحیفهٔ طولانی نصیحت، پیش ضمیر ملهم سلطان، که نسخه ایست صحیح از لوح محفوظ حفظ الله تعالی عن التلویح السو

شمارهٔ ۷۲ - سرگذشت

شمارهٔ ۷۳ - در سبب نظم این جواهر که زمرد وصف خضر خان واسطهٔ عقد اوست

شمارهٔ ۷۴ - قلم زدن نخست در شرح تیغ زدن جمهور سلاطین ماضیهٔ دهلی

شمارهٔ ۷۵ - داستان در حک کردن نقش کفر به پلارک چند از دیباچه عشق خضر خان که شاهی از سواد هندوستان و حرفی خان خانان بود

شمارهٔ ۷۶ - آغاز انشعاب عشقهٔ عشق خضر خان از شاخ سبز و تر دول رانی

شمارهٔ ۷۷ - گرم شدن چشم «دول رانی» در روی شمس الحق و الدین خضر خان و از تاب مهر، آب در چشمش گشتن، و مهربان گشتن آن چشمهٔ مهر، بران نیلوفر هندی، و چون شعاع خورشید، از صفر ابر زمین افتادن

شمارهٔ ۷۸ - صفت ماهتابی که پیش از مهر روشن پردهٔ ابر حیا بر رو کشیده

شمارهٔ ۷۹ - صفت بهار، و گلگشت شجرهٔ بلند بالش مملکت والا خضر خان طوبی له، در باغ بهشت آسا، و بسوی گلهای کرنه گذشتن، و بوی دوست باز یافتن، و هوش به باد دادن

شمارهٔ ۸۰ - جدائی افگندن تیغ زبان بد گویان میان عاشق و معشوق، و روان شدن دول رانی از خانهٔ دولت سوی کشک لعل، و در فراق خضر خان، از دود آه، کوشک لعل را سیاه گردانیدن

شمارهٔ ۸۱ - صفت آرایش شهر و کشور، چون عروس، از برای تزویج شاه و شاهزادهٔ بی جفت، خضرخان، زادت خضره راسه، و شاهت وجه العدو بباسه!

شمارهٔ ۸۲ - صفت داغهای جدائی، که دود از نهاد آن دو آتش زده فراق براورده

شمارهٔ ۸۳ - صفت شب سیاه هجران، که خضرخان را در کوشک جهان نمای جهان غم نمود، و دولرانی در قصر لعل غرق خوناب بود، و افروخته شدن شمع مراد آن دو محترق هم از آتش دل ایشان، و روشنائی در کار ایشان پدید گشتن

شمارهٔ ۸۴ - رسیدن خضر خان بادلدانی، و با او چون بخت خویش با دولت جفت گشتن

شمارهٔ ۸۵ - خراب گشتن مجلس خانی از گردش دور مدام، و خفتن بخت بیدار خضر خان، به پریشانی این دولت در واقعه دیدن و تعبیر آن خواب پریشان از دل خسرو خستن

شمارهٔ ۸۶ - راز نامه عتاب آمیز ظل الله سوی شمس الحق خضر خان

شمارهٔ ۸۷ - عزم سلطان عالم سوی عالم دیگر، و سلب کردن کافور مجبوب رجولیت فحول ملک و به روشنائی در چشم ملوک نشستن، و دیده قرة العین علائی را، کافور وام گردانیدن، و در آن قصاص، دیده و سر به هم باد دادن!

شمارهٔ ۸۸ - کشیدن اجل، شمشیر الوقت سیف قاطع، بر سر تاجوران سر پر، و شهادت آن بهشتیان بر دست زبانی چند، و گزاردن تیغ بر سر ایشان به خبر مشهور، که «السیف محاء الذنوب»

شمارهٔ ۸۹ - بخشیدن برکت و یمن، فرزند یمین الدین مبارک را، ازین پند نامه میمون، تا در نقش این پند فرو شود، و از بند نفس بیرون آید!

شمارهٔ ۹۰ - در اختتام این سواد پر از آب زندگانی، که ماجرای دول رانی و خضرخان است ، خصصهما الله به عمر الخضر

شمارهٔ ۹۱ - حکایت

شمارهٔ ۹۲ - گزیدهٔ از سپهر اول

شمارهٔ ۹۳ - ذکر عمارتی که بدار الخلاقه شد بلند و آغاز آن ز جامع دین بست کردگار

شمارهٔ ۹۴ - اثبات ملک هند به حجت که جنت است حجت همه به قاعدهٔ عقل استوار

شمارهٔ ۹۵ - ترجیح ملک هند به عقل از هوای خویش بر روم و بر عراق و خراسان و قندهار

شمارهٔ ۹۶ - ترجیح اهل هند بر اهل عجم همه در زیرکی و دانش و دلهای هوشیار

شمارهٔ ۹۷ - حدیث عهد و پیمان لشکر غازی، که در کام نهنگ اندر روند و دیدهٔ اژدر!

شمارهٔ ۹۸ - مصاف اول غازی ملک با لشکر دهلی به باد حمله ای زیر و زبر کردن چنان لشکر

شمارهٔ ۹۹ - حدیث بخشش جان و نوازش از ملک غازی مسلمانان دهلی را به لطف بی حد و بی مر

شمارهٔ ۱۰۰ - جلوس شه غیاث الدین و دنیا تغلق غازی فراز تخت سلطانی چو افریدون و اسکندر