چو خورشید تابنده بنمود پشت

سیاووش لشکر به جیحون کشید

چو آمد به ترمذ درون بام و کوی

چنان بد همه شهرها تا به چاچ

به هر منزلی ساخته خوردنی

چنین تا به قچقار باشی براند

چو آگاهی آمد پذیره شدند

ز خویشان گزین کرد پیران هزار

بیاراسته چار پیل سپید

یکی برنهاده ز پیروزه تخت

سرش ماه زرین و بومش بنفش

ابا تخت زرین سه پیل دگر

سپاهی بران سان که گفتی سپهر

صد اسپ گرانمایه با زین زر

سیاووش بشنید کامد سپاه

درفش سپهدار پیران بدید

بشد تیز و بگرفتش اندر کنار

بدو گفت کای پهلوان سپاه

همه بردل اندیشه این بد نخست

ببوسید پیران سر و پای او

چنین گفت کای شهریار جوان

ستایش کنم پیش یزدان نخست

ترا چون پدر باشد افراسیاب

ز پیوستگان هست بیش از هزار

تو بی کام دل هیچ دم بر مزن

مراگر پذیری تو با پیر سر

برفتند هر دو به شادی به هم

همه ره ز آوای چنگ و رباب

همی خاک مشکین شد از مشک و زر

سیاوش چو آن دید آب از دو چشم

که یاد آمدش بوم زابلستان

همان شهر ایرانش آمد به یاد

ز ایران دلش یاد کرد و بسوخت

ز پیران بپیچید و پوشید روی

بدانست کاو را چه آمد بیاد

به قچقار باشی فرود آمدند

نگه کرد پیران به دیدار او

بدو در دو چشمش همی خیره ماند

بدو گفت کای نامور شهریار

سه چیزست بر تو که اندر جهان

یکی آنک از تخمهٔ کیقباد

و دیگر زبانی بدین راستی

سه دیگر که گویی که از چهر تو

چنین داد پاسخ سیاووش بدوی

خنیده به گیتی به مهر و وفا

گر ایدونک با من تو پیمان کنی

گر از بودن ایدر مرا نیکویست

و گر نیست فرمای تا بگذرم

بدو گفت پیران که مندیش زین

مگردان دل از مهر افراسیاب

پراگنده نامش به گیتی بدیست

خرد دارد و رای و هوش بلند

مرا نیز خویشیست با او به خون

همانا برین بوم و بر صد هزار

همم بوم و بر هست و هم گوسفند

مرا بی نیازیست از هر کسی

فدای تو بادا همه هرچ هست

پذیرفتم از پاک یزدان ترا

که بر تو نیاید ز بدها گزند

مگر کز تو آشوب خیزد به شهر

سیاووش بدان گفتها رام شد

بخوردن نشستند یک با دگر

برفتند با خنده و شادمان

چنین تا رسیدند در شهر گنگ

پیاده به کوی آمد افراسیاب

سیاوش چو او را پیاده بدید

گرفتند مر یکدگر را به بر

ازان پس چنین گفت افراسیاب

ازین پس نه آشوب خیزد نه جنگ

برآشفت گیتی ز تور دلیر

دو کشور سراسر پر از شور بود

به تو رام گردد زمانه کنون

کنون شهر توران ترا بنده اند

مرا چیز با جان همی پیش تست

سیاوش برو آفرین کرد سخت

سپاس از خدای جهان آفرین

سپهدار دست سیاوش به دست

به روی سیاوش نگه کرد و گفت

نه زین گونه مردم بود در جهان

ازان پس به پیران چنین گفت رد

که بشکیبد از روی چونین پسر

مرا دیده از خوب دیدار او

که فرزند باشد کسی را چنین

از ایوانها پس یکی برگزید

یکی تخت زرین نهادند پیش

به دیبای چینی بیاراستند

بفرمود پس تا رود سوی کاخ

سیاوش چو در پیش ایوان رسید

بیامد بران تخت زر بر نشست

چو خوان سپهبد بیاراستند

ز هر گونه ای رفت بر خوان سخن

چو از خوان سالار برخاستند

برفتند با رود و رامشگران

بدو داد جان و دل افراسیاب

همی خورد می تا جهان تیره شد

سیاوش به ایوان خرامید شاد

بدان شب هم اندر بفرمود شاه

چنین گفت با شیده افراسیاب

تو با پهلوانان و خویشان من

به شبگیر با هدیه و با غلام

ز لشکر همی هر کسی با نثار

ازین گونه پیش سیاوش روند

فراوان سپهبد فرستاد چیز

شبی با سیاوش چنین گفت شاه

که با گوی و چوگان به میدان شویم

ز هر کس شنیدم که چوگان تو

تو فرزند مایی و زیبای گاه

بدو گفت شاها انوشه بدی

همی از تو جویند شاهان هنر

مرا روز روشن به دیدار تست

به شبگیر گردان به میدان شدند

چنین گفت پس شاه توران بدوی

تو باشی بدان روی و زین روی من

سیاوش بدو گفت کای شهریار

برابر نیارم زدن با تو گوی

چو هستم سزاوار یار توام

سپهبد ز گفتار او شاد شد

به جان و سر شاه کاووس گفت

هنر کن به پیش سواران پدید

کنند آفرین بر تو مردان من

سیاوش بدو گفت فرمان تراست

سپهبد گزین کرد کلباد را

چو پیران و نستیهن جنگجوی

به نزد سیاووش فرستاد یار

دگر اندریمان سوار دلیر

سیاوش چنین گفت کای نامجوی

همه یار شاهند و تنها منم

گر ایدونک فرمان دهد شهریار

مرا یار باشند بر زخم گوی

سپهبد چو بشنید زو داستان

سیاوش از ایرانیان هفت مرد

خروش تبیره ز میدان بخاست

از آوای سنج و دم کره نای

سیاووش برانگیخت اسپ نبرد

بزد هم چنان چون به میدان رسید

بفرمود پس شهریار بلند

سیاوش بران گوی بر داد بوس

سیاوش به اسپی دگر برنشست

ازان پس به چوگان برو کار کرد

ز چوگان او گوی شد ناپدید

ازان گوی خندان شد افراسیاب

به آواز گفتند هرگز سوار

ز میدان به یکسو نهادند گاه

سیاووش بنشست با او به تخت

به لشگر چنین گفت پس نامجوی

همی ساختند آن دو لشکر نبرد

چو ترکان به تندی بیاراستند

ربودند ایرانیان گوی پیش

سیاووش غمی گشت ز ایرانیان

که میدان بازیست گر کارزار

چو میدان سرآید بتابید روی

سواران عنانها کشیدند نرم

یکی گوی ترکان بینداختند

سپهبد چو آواز ترکان شنود

چنین گفت پس شاه توران سپاه

که او را ز گیتی کسی نیست جفت

سیاوش چو گفتار مهتر شنید

سپهبد کمان خواست تا بنگرد

کمان را نگه کرد و خیره بماند

به گرسیوز تیغ زن داد مه

بکوشید تا بر زه آرد کمان

ازو شاه بستد به زانو نشست

به زه کرد و خندان چنین گفت شاه

مرا نیز گاه جوانی کمان

به توران و ایران کس این را به چنگ

بر و یال و کتف سیاوش جزین

نشانی نهادند بر اسپریس

نشست از بر بادپایی چو دیو

یکی تیر زد بر میان نشان

خدنگی دگر باره با چارپر

نشانه دوباره به یک تاختن

عنان را بپیچید بر دست راست

کمان را به زه بر بباز و فگند

فرود آمد و شاه برپای خاست

وزان جایگه سوی کاخ بلند

نشستند خوان و می آراستند

میی چند خوردند و گشتند شاد

بخوان بر یکی خلعت آراست شاه

همان دست زر جامهٔ نابرید

ز دینار وز بدرهای درم

پرستار بسیار و چندی غلام

بفرمود تا خواسته بشمرند

ز هر کش به توران زمین خویش بود

به خویشان چنین گفت کاو را همه

بدان شاهزاده چنین گفت شاه

گر آیی که دل شاد و خرم کنیم

بدو گفت هرگه که رای آیدت

برفتند روزی به نخچیرگاه

سپاهی ز هرگونه با او برفت

سیاوش به دشت اندرون گور دید

سبک شد عنان و گران شد رکیب

یکی را به شمشیر زد بدو نیم

به یک جو ز دیگر گرانتر نبود

بگفتند یکسر همه انجمن

به آواز گفتند یک با دگر

سر سروران اندر آمد به تنگ

سیاوش هیمدون به نخچیر بور

به غار و به کوه و به هامون بتاخت

به هر جایگه بر یکی توده کرد

وزان جایگه سوی ایوان شاه

سپهبد چه شادان چه بودی دژم

ز جهن و ز گرسیوز و هرک بود

مگر با سیاوش بدی روز و شب

برین گونه یک سال بگذاشتند

سیاوش یکی روز و پیران بهم

بدو گفت پیران کزین بوم و بر

بدین مهربانی که بر تست شاه

چنان دان که خرم بهارش توی

بزرگی و فرزند کاووس شاه

پدر پیر سر شد تو برنا دلی

به ایران و توران توی شهریار

بنه دل برین بوم و جایی بساز

نبینمت پیوستهٔ خون کسی

برادر نداری نه خواهر نه زن

یکی زن نگه کن سزاوار خویش

پس از مرگ کاووس ایران تراست

پس پردهٔ شهریار جهان

اگر ماه را دیده بودی سیاه

سه اندر شبستان گرسیوزاند

نبیره فریدون و فرزند شاه

ولیکن ترا آن سزاوارتر

پس پردهٔ من چهارند خرد

ازیشان جریرست مهتر بسال

یکی دختری هستی آراسته

نخواهد کسی را که آن رای نیست

ز خوبان جریرست انباز تو

اگر رای باشد ترا بنده ایست

سیاوش بدو گفت دارم سپاس

گر او باشدم نازش جان و تن

سپاسی نهی زین همی بر سرم

پس آنگاه پیران ز نزدیک اوی

چو پیران ز پیش سیاوش برفت

بدو گفت کار جریره بساز

چگونه نباشیم امروز شاد

بیورد گلشهر دخترش را

به دیبا و دینار و در و درم

بیاراست او را چو خرم بهار

مراو را بپیوست با شاه نو

ندانست کس گنج او را شمار

سیاوش چو روی جریره بدید

همی بود با او شب و روز شاد

برین نیز چندی بگردید چرخ

ورا هر زمان پیش افراسیاب

یکی روز پیران به به روزگار

تو دانی که سالار توران سپاه

شب و روز روشن روانش توی

چو با او تو پیوستهٔ خون شوی

بباشد امیدش به تو استوار

اگر چند فرزند من خویش تست

فرنگیس مهتر ز خوبان اوی

به بالا ز سرو سهی برترست

هنرها و دانش ز اندازه بیش

از افراسیاب ار بخواهی رواست

شود شاه پرمایه پیوند تو

چو فرمان دهی من بگویم بدوی

سیاوش به پیران نگه کرد و گفت

اگر آسمانی چنین است رای

اگر من به ایران نخواهم رسید

چو دستان که پروردگار منست

چو بهرام و چون زنگهٔ شاوران

چو از روی ایشان بباید برید

پدر باش و این کدخدایی بساز

اگر بخت باشد مرا نیکخواه

همی گفت و مژگان پر از آب کرد

بدو گفت پیران که با روزگار

نیابی گذر تو ز گردان سپهر

به ایران اگر دوستان داشتی

نشست و نشانت کنون ایدرست

بگفت این و برخاست از پیش او

به شادی بشد تا بدرگاه شاه

همی بود بر پیش او یک زمان

که چندین چه باشی به پیشم به پای

سپاه و در گنج من پیش تست

کسی کاو به زندان و بند منست

ز خشم و ز بند من آزاد گشت

ز بسیار و اندک چه باید بخواه

خردمند پاسخ چنین داد باز

مرا خواسته هست و گنج و سپاه

ز بهر سیاوش پیامی دراز

مرا گفت با شاه ترکان بگوی

بپروردیم چون پدر در کنار

کنون همچنین کدخدایی بساز

پس پردهٔ تو یکی دخترست

فرنگیس خواند همی مادرش

پراندیشه شد جان افراسیاب

که من گفته ام پیش ازین داستان

چنین گفت با من یکی هوشمند

که ای دایهٔ بچهٔ شیرنر

و دیگر که از پیش کندآوران

شمار ستاره به پیش پدر

کزین دو نژاده یکی شهریار

به توران نماند برو بوم و رست

کنون باورم شد که او این بگفت

چرا کشت باید درختی به دست

ز کاووس وز تخم افراسیاب

ندانم به توران گراید به مهر

چرا بر گمان زهر باید چشید

بدو گفت پیران که ای شهریار

کسی کز نژاد سیاوش بود

بگفت ستاره شمر مگرو ایچ

کزین دو نژاده یکی نامور

بایران و توران بود شهریار

وگر زین نشان راز دارد سپهر

بخواهد بدن بی گمان بودنی

نگه کن که این کار فرخ بود

ز تخم فریدون وز کیقباد

به پیران چنین گفت پس شهریار

به فرمان و رای تو کردم سخن

دو تا گشت پیران و بردش نماز

به نزد سیاوش خرامید زود

نشستند شادان دل آن شب بهم

چو خورشید از چرخ گردنده سر

سپهدار پیران میان را ببست

به کاخ سیاووش بنهاد روی

بدو گفت کامروز برساز کار

چو فرمان دهی من سزاوار او

سیاووش را دل پر آزرم بود

بدو گفت رو هرچ باید بساز

چو بشنید پیران سوی خانه رفت

در خانهٔ جامهٔ نابرید

کجا بود کدبانوی پهلوان

به گنج اندرون آنچ بد نامدار

زبرجد طبقها و پیروزه جام

دو افسر پر از گوهر شاهوار

ز گستردنیها شتروار شست

همه پیکرش سرخ کرده به زر

ز سیمین و زرین شتربار سی

یکی تخت زرین و کرسی چهار

پرستنده سیصد به زرین کلاه

پرستار با جام زرین دو شست

همان صد طبق مشک و صد زعفران

به زرین عماری و دیبا و جلیل

بیورد بانو ز بهر نثار

به نزد فرنگیس بردند چیز

وزان روی پیران و افراسیاب

به یک هفته بر مرغ و ماهی نخفت

زمین باغ گشت از کران تا کران

به پیوستگی بر گوا ساختند

پیامی فرستاد پیران چو دود

هم امشب به کاخ سیاوش رود

چو بانوی بشنید پیغام اوی

زمین را ببوسید گلشهر و گفت

هم امشب بباید شدن نزد شاه

بیامد فرنگیس چون ماه نو

بدین کار بگذشت یک هفته نیز

از اسپان تازی و از گوسفند

ز دینار و از بدرهای درم

وزین مرز تا پیش دریای چین

به فرسنگ صد بود بالای او

نوشتند منشور بر پرنیان

به خان سیاوش فرستاد شاه

ازان پس بیاراست میدان سور

می و خوان و خوالیگران یافتی

ببردی و رفتی سوی خان خویش

در بسته زندانها برگشاد

به هشتم سیاووش بیامد به گاه

گرفتند هر دو برو آفرین

همیشه ترا جاودان باد روز

وزان جایگه بازگشتند شاد

چنین نیز یک سال گردان سپهر

فرستاده آمد ز نزدیک شاه

که پرسد همی شاه را شهریار

بود کت ز من دل بگیرد همی

از ایدر ترا داده ام تا به چین

به شهری که آرام و رای آیدت

به شادی بباش و به نیکی بمان

سیاوش ز گفتار او گشت شاد

سلیح و سپاه و نگین و کلاه

فراوان عماری بیاراستند

فرنگیس را در عماری نشاند

ازو بازنگسست پیران گرد

به شادی برفتند سوی ختن

که سالار پیران ازان شهر بود

همی بود یکماه مهمان او

ز خوردن نیاسود یک روز شاه

سر ماه برخاست آوای کوس

بیامد سوی پادشاهی خویش

بران مرز و بوم اندر آگه شدند

به شادی دل از جای برخاستند

ازان پادشاهی خروشی بخاست

ز بس رامش و نالهٔ کرنای

بجایی رسیدند کاباد بود

به یک روی دریا و یک روی کوه

درختان بسیار و آب روان

سیاوش به پیران سخن برگشاد

بسازم من ایدر یکی خوب جای

برآرم یکی شارستان فراخ

نشستن گهی برفرازم به ماه

بدو گفت پیران که ای خوب رای

چو فرمان دهد من بران سان که خواست

نخواهم که باشد مرا بوم و گنج

یکی شارستان سازم ایدر فراخ

سیاوش بدو گفت کای بختیار

مرا گنج و خوبی همه زان تست

یکی شهر سازم بدین جای من

ازان بوم خرم چو گشتند باز

از اخترشناسان بپرسید شاه

ازو فر و بختم به سامان بود

بگفتند یکسر به شاه گزین

از اخترشناسان برآورد خشم

کجا گفته بودند با او ز پیش

سرانجام چون گرددت روزگار

عنان تگاور همی داشت نرم

بدو گفت پیران که ای شهریار

چنین داد پاسخ که چرخ بلند

که هر چند گرد آورم خواسته

به فرجام یکسر به دشمن رسد

کجا آن حکیمان و دانندگان

کجا آن سر تاج شاهنشهان

کجا آن بتان پر از ناز و شرم

کجا آنک بر کوه بودش کنام

چو گیتی تهی ماند از راستان

ز خاکیم و باید شدن زیر خاک

تو رفتی و گیتی بماند دراز

جهان سر به سر عبرت و حکمت ست

چو شد سال برشست و شش چاره جوی

تو چنگ فزونی زدی بر جهان

چو زان نامداران جهان شد تهی

نباشی بدین گفته همداستان

کزیشان جهان یکسر آباد بود

ز من بشنو از گنگ دژ داستان

که چون گنگ دژ در جهان جای نیست

که آن را سیاوش برآورده بود

به یک ماه زان روی دریای چین

بیابان بیاید چو دریا گذشت

کزین بگذری بینی آباد شهر

ازان پس یکی کوه بینی بلند

مرین کوه را گنگ دژ در میان

چو فرسنگ صد گرد بر گرد کوه

ز هر سو که پویی بدو راه نیست

بدین کوه بینی دو فرسنگ تنگ

بدین چند فرسنگ اگر پنج مرد

نیابد بریشان گذر صد هزار

چو زین بگذری شهر بینی فراخ

همه شهر گرمابه و رود و جوی

همه کوه نخچیر و آهو به دشت

تذروان و طاووس و کبک دری

نه گرماش گرم و نه سرماش سرد

نبینی بدان شهر بیمار کس

همه آبها روشن و خوشگوار

درازی و پهناش سی بار سی

یک و نیم فرسنگ بالای کوه

وزان روی هامونی آید پدید

همه گلشن و باغ و ایوان بود

بشد پور کاووس و آنجای دید

تن خویش را نامبردار کرد

ز سنگ و ز گچ بود و چندی رخام

دو صد رش فزونست بالای اوی

که آن را کسی تا نبیند به چشم

نیاید برو منجنیق و نه تیر

ز تیغش دو فرسنگ تا بوم خاک

نبیند ز بن دیده بر تیغ کوه

بدان آفرین کان چنان آفرید

نبایست یار و نه آموزگار

جز او را مخوان کردگار جهان

به پیغمبرش بر کنیم آفرین

مرا فر نیکی دهش یار بود

برین سان یکی شارستان ساختند

کنون اندرین هم به کار آوریم

چه بندی دل اندر سرای سپنج

که از رنج دیگر کسی برخورد

چو خرم شود جای آراسته

نباشد مرا بودن ایدر بسی

نه من شاد باشم نه فرزند من

نباشد مرا زندگانی دراز

شود تخت من گاه افراسیاب

چنین است رای سپهر بلند

بدو گفت پیران کای سرفراز

که افراسیاب از بلا پشت تست

مرا نیز تا جان بود در تنم

نمانم که بادی به تو بگذرد

سیاوش بدو گفت کای نیکنام

تو پپمان چنین داری و رای راست

همه راز من آشکارا به تست

من آگاهی از فر یزدان دهم

بگویم ترا بودنیها درست

بدان تا نگویی چو بینی جهان

تو ای گرد پیران بسیار هوش

فراوان بدین نگذرد روزگار

شوم زار من کشته بر بی گناه

ز گفتار بدخواه و ز بخت بد

ز کشته شود زندگانی دژم

پر از رنج گردد سراسر زمین

بسی سرخ و زرد و سیاه و بنفش

بسی غارت و بردن خواسته

بسا کشورا کان به پای ستور

از ایران و توران برآید خروش

جهاندار بر چرخ چونین نوشت

سپهدار ترکان ز کردار خویش

پشیمانی آنگه نداردش سود

بیا تا به شادی خوریم و دهیم

چو بشنید پیران و اندیشه کرد

چنین گفت کز من بد آمد به من

ورا من کشیده به توران زمین

شمردم همه باد گفتار شاه

وزان پس چنین گفت با دل به مهر

چه داند بدو رازها کی گشاد

ز کاووس و ز تخت شاهنشهی

دل خویش زان گفته خرسند کرد

همه راه زین گونه بد گفت و گوی

چو از پشت اسپان فرود آمدند

یکی خوان زرین بیاراستند

ببودند یک هفته زین گونه شاد

به هشتم یکی نامه آمد ز شاه

کزانجا برو تا به دریای چین

همی رو چنین تا سر مرز هند

همه باژ کشور سراسر بخواه

برآمد خروش از در پهلوان

ز هر سو سپاه انجمن شد به روی

به نزد سیاوش بسی خواسته

به هنگام پدرود کردن بماند

هیونی ز نزدیک افراسیاب

یکی نامه سوی سیاوش به مهر

که تا تو برفتی نیم شادمان

ولیکن من اندر خور رای تو

گر آنجا که هستی خوش و خرم است

به شادی بباش و به نیکی بمان

بدان پادشاهی همی بازگرد

سیاوش سپه برگرفت و برفت

صد اشتر ز گنج و درم بار کرد

هزار اشتر بختی سرخ موی

از ایران و توران گزیده سوار

به پیش سپاه اندرون خواسته

ز یاقوت و ز گوهر شاهوار

چه مشک و چه کافور و عود و عبیر

ز مصری و چینی و از پارسی

چو آمد بران شارستان دست آخت

از ایوان و میدان و کاخ بلند