به زیر درختان بی برگ و بر

کهن کلبه ای چفته و گوژپشت

شده پشتش از بار ییری دوتا

به بر کرده از صنعت کار تن

فرو برده دست دی و بهمنش

ز دیواره اش خاک ها ریخته

دربچه به لب بسته قفل سکوت

درش رسم خاموشی آموخته

چو پیر اشتری لفچه آویخته

فکنده برآن اشتر پشت ریش

سوی حفرهٔ نیستی خم شده

تو گویی که هست آن نهفته مغاک

ز دهلیز آن جایگاه ندم

گیاهان دشتی به فصل بهار

ز تاریکی سینه اش نرم نرم

دمی خیزد از روزنش هر زمان

از آن کلبه ، پیچیده دودی سفید

رود تا گشاید در آن داوری

به مانند دود دل مستمند

سبک روح پیکی از آن گور پست

کزان روح مطرود کلبه نشین

بدو گوید ای داور هور و ماه

در ین کلبه روحی فکار اندر است

پریشیده از بیکسی موی او

ز دو نرگسش ژاله بارد همی

نخستین شکم تو أمان زاده است

پدر مادرش هر دوان رفته اند

جوانی که شوی عزیز وبست

چو خرمن به مرداد مه گردگشت

به تندی برافزود و ز آزرم کاست

دواج نوین جست وگستردنی

یخ و آب لیموی شیراز خواست

کشاورز مسکین شگفت آمدش

که در خانهٔ خرس انگور و سیب

جوین کاک وکشکینه وشیر و ماست

چو مهمان ناخوانده آید به من

که گر گوسپندیست ، سرمایه راست

رود گندم و روغن و سیب و به

بر این بیزبانان شبانی کنیم

شکالی اگر ماکیانی برد

دگر این که ما بی خبر بوده ایم

مگر چون تو مهمان والانژاد

عروسی نوست اندرین سرزمین

جوانیست شوهرش پاکیزه روی

ز هر چیزکاینجا فراهم شود

به پیشش یکی خوان نهادندگرم

بداندیش زآنان می وجام خواست

بزد پای بر خوانچهٔ خوردنی

بغرید بر میزبانان چو دیو

گریبان داماد را بردرید

جوانمرد را تاب خواری نماند

بد اندیش از آن بوم برگشت تفت

کمان جفا را بزه کرد راست

به نزد رئیس اداره دوید

بدو گفت چون در فلان بوم پای

جوانی به پیکارم آمد چو گرک

سقط گفت بر شهر و بر شهریار

مرا راند از آن ده به چوب و به سنگ

من از بیم غوغا و خون ریختن

برآنم که در چاره چستی کنی

رئیس از فسونش چنان خیره گشت

ز لشکر بدو داد ده نامدار

برفتند بر عزم کین توختن

شد آن ناجوانمرد شهوت پرست

درآمد ز ره چون یل اسفندیار

پس و پشت او ده سوار هژیر

بر آن بیگناهان شبیخون زدند

جوانمرد داماد در خانه بود

گرفته سرزلف دلبر به چنگ

یورش برد بدخواه بر خانه اش

جوان جست آسیمه از خوابگاه

یکی مشت زد بر سرکینه جوی

گرفتش کمربند و برداشت خوار

عروس از پس پشت او بیدرنگ

کمرگاه کوهی بر آن کوچه بود

عروس از پیش جست در کوهسار

سواران به یغما گشودند دست

زن آبستن و مرد خسته ز جنگ

ز بالا ره سخت و دشوار کوه

برفتند آن شب همی تا سحر

چوخورشید سر برزد از کوهسار

به زیر درختان بی برگ و بار

جوانمرد آن کلبه را رُفت پاک

به زن درد آبستنی چیره شد

برآشفت وگفت ای بت نازنین

فرود آمد ازکوه دیوانه وار

ز درّه بپیچید و شد سوی راه

ندانست کاین دیوکش زدبه مشت

سواران چو دیدند آن کشته را

به کاخ جوان آتش افزوختند

هم از کدخدایان و مردان ده

چو مستان بر آن برزن آشوفتند

خر و گاو بردند و هم گوسفند

دواندندشان پیش مرکب به قهر

جوان ساده دل بود و هم بیخبر

دوان تاخت ازکوه زی بوم رُست

چودیدندنش آن مردم دون همی

جوان راگرفتند و بستند دست

جوان چون شنید آن که خون ریخته است

فرو ماند بیچاره در کار خویش

بترسید کان راز گوید همی

درین بود کامد ز ره دسته ای

گرفتند از آن مرد خونی سراغ

چو دیدند بسته ز کین دست و پاش

به شهر اندر افتاد از اینسان خبر

به شه کرده طغیان و عاصی شده است

بکشته است تحصیلداری هژیر

سواران شه جنگ ها کرده اند

نبشتند در نامه ها، چامه ها

ره داورستان پر انبوه گشت

در آن داوری قصه معلوم شد

به زندان درافتاد از آن داوری

برآمد ز هرکوی وبرزن غریو

چنین دیو و عفریت مردم شکار

کسی را که خون ربختن پیشه است

به داد و به دین بایدش زد به دار

سر مرد خونخواره در خاک به

قصاص ارچه خون را به خو ن شسنن است

به بادافره خون ، بریده سری

حکیمی در آن شهر پر داد و دین

سوی نامه داران یکی نامه کرد

نبشت اندر آن نامهٔ دادخواه

قلمتان به کف دشنه بینم همی

نه کاری بود سهل خون ربختن

فزون از شمر سال بگذشته است

فزون از شمر مرد رفته ز دهر

فزون از شمر نطفه رفته ز هم

خبه کرده زهدان فزون از شمر

فزون از شمرد مرده کودک همی

فزون از شمر مرده ریدک ز درد

یکی مرد، سرمایه ی عالم است

به ویژه چنین نوجوان هژیر

ز گیتی یکی گوشه کرده پسند

مه و سال در آفتاب و دمه

شده تازه از کوشش جانتان

همان پنبه و پشم و مرغ و بره

خورش کرده خود نان کاک جوین

نه دریوزه کار و نه تاراج گر

عوانی فرستید در خانه اش

ز یکسوی محصولش آفت زده

از او بره و مرغ و می خواسته

فرود آمده در سرایش به زور

پس آن که سواران ببرده ز شهر

سواران بده ربخته نیمشب

عوان فرومایه بشکسته در

پس آنگه ز یک مشت مرد دلیر

کشندهٔ عوان نیست مرد جوان

گر او را به حجت زبان چیر نیست

کشاورز، اندام و دهیو، بدن

به ار صد عوان کشته آید به تیغ

قصاص ار ز آدم کشی کاستی

گنه کاره را نیست کشتن هنر

برآهنج تخم گنه را ز دهر

چو تخم گنه شد برون از نهاد

هم آن را که خون ریختن گشته خوی

کسی سرسری خون نریزد همی

به مغز اندرش هست بیماریئی

ز مستی ، گه و گه ز دیوانگیست

گهی بهر زرّست وگه بهر زن

چو زین ها گذشتی سبب ها ست راست

به هر معنی از این معانی که بود

اگر هست بیمار، مدهوش ساز

چو تخم جنایت نباشد به شهر

وگرنه به زندان به کارش گمار

وگر کینی اندر دلش کرده جای

ور از آب مستی است آگاه نیست

تو بیخ می از انجمن برفکن

مر آن مست را دار سختش به بند

وگر کاری افتاده زین ها برون

نیش کین دیرین نیش طمع زر

چنان دان که هرگزگناهیش نیست

بسا اوفتد کارها این چنین

ببایست جستن سبب را ز بن

من اکنون بر آنم که مرد عوان

به من بردو چشمش دهند آگهی

نه بوده است کین گستری پیشه اش

نه مِی خورده هرگز، نه دیوانه است

ولیکن عوان بداندیش زشت

به ده رفته و آتش افروخته

شکسته اوانی به کردار خوک

لتی خورده از شوی و رفته به قهر

سواران دویده به کردار دیو

به کین توختن دردویده عوان

گرفته گریبان ، کش از پیش زن

جوانش زده مشت و رانده ز پیش

گر ایدون نمی کرد بیمار بود

نگرکاین سبب ها که گفتم تمام

سبب هاهمه زان عوان بوده است

یکی روزنامه نبشت این مقال

وکیل جوان در دگر داوری

به پرسش برفتند مردان راست

نگه کرد قاضی در آن داوری

چنین گفت کاین گفته ها باطلست

به فرمان دین و به حکم جزا

تنش باید از دار آویخته

گرفتم که قاضیش بخشد خلاص

خصوصی بر او مدعی خاستست

ز مرگش همانا نباشدگزیر

رقم کرد قاضی به مرگ جوان

در آن حوزه هم حکم ابرام یافت

چو محکوم شد مرگ راساخت مرد

هم آنگه حکیمی که آن نامه کرد

بیامدکه بیند جوان را به بند

بدادش بسی پند و دل شاد کرد

بگفتش که ای دوست مردن دمیست

غم مرگ از مرگ ناخوشترست

اگر پادشاهست ، اگر بینوا

دو روزی اگر دیر یا زود شد

بمیر ای پسر در جهان بیگناه

ز داد و ز دین بر تو رفت این ستم

کنون هرچه خواهی ازین دوست خواه

ترا جان شکاری بودکنده پر

ولیکن گرت پویه ای در دلست

جوان گفت بُد مر مرا زن یکی

به هنگام زادن به تیمار اوی

فتادم به چنگال مردم کشان

خبر گیر باری ز دلبند من

یکی باغ دارم یکی خانه نیز

اگر مانده باشند اینجا بجای

یکی دار کردند در اسپریس

جوان را کشیدند بسته دو دست

ز مرگ جوان مرد و زن سوگوار

یکی قاضی آمد به کف تیغ مرگ

هم آن گه به دارش درآویختند

زمانی بپیچید و پس گشت سرد

زبانش برون جست ازکنج لب

رخان کرده آماس و لب ها سیاه

یکی باد آمد هم اندر زمان

توگفتی که شاهد پذیرد همی

توگفتی که گوید نسیم صبا

ز دین بود اگر قاضی این داد داد

گرین داد و دین است پس کفر چیست ؟

به جان بشر دست یازیدنا

هر آن دین که باشد بنایش به خون

ازآن شب که شد بسته مرد فقیر

زن تازه زای اندر آن خاکدان

دوکودک بزاد اندر آن تنگنا

چو شد روز، مردی شبان دررسید

هم آن کلبه خود بود جای شبان

زن دربدر را بدید و شناخت

برافروخت آتش ، بکرد آب گرم

به شیر و به سرشیر، زن را نواخت

چو شب اندر آمد فروبست در

همی گشت تا روز آنجا شبان

لع

سحر چون بیاراست خورشید زرد

شبان اندر آمد به صحرا زکوه

شبانی نیاموخته رسم و راه

ز خردی به کوه و بیابان شده

نه کرده دبیری ، نه خوانده کتاب

چنین خوی نیک ازکه آموخته

توگویی طبیعت بُدش اوستاد

ولی من بر آنم که استاد اوی

چو با مردمان کم نشسته است و خاست

خیابان ندیده است و غوغای شهر

به عقل غریزیش کم خورده دست

نخوردست جز شیر و کاک جوین

نه شب دیده نور فروزان چراغ

چمیده به روز از بر مرغزار

از آزادی و سادگی بهره ور

شبان گله را با سگ و زن سپرد

در آن دِه درآمد که جوید نشان

شبان هفته ای بود رفته ز ده

بگفتندش آن رفته کار شگرف

همه ناروا شهرت شهریان

ز شهر اندر آمد به کردار باد

چنین است آیین خیل عوام

به چشم ار ببینند چیزی درست

به دیده ز چیزی نگیرند بهر

نیوشه خو دار چه محال و خطاست

نیوشیده بر دیده و سر نهند

شبان سهم برداشت زان کار خفت

به نزدیک زن رفت لرزنده تن

بلرزند پستان مامک ز بیم

خروشی درآن کلبه برخاست سخت