پاسبان را نیست خواب، از خواب سر بردار، هان !

یک طرف گرگ دمان و یک طرف شیر ژیان

هریک آلوده به خون این گله چنگ و دهان

نیکی از زشتان مجوی و یاری از همسایگان

پایداری چند خواهی جست ازین بی پایگان

ترسم این گنج ازکفت شاها برآید رایگان

صیت قدر و حشمتش بگذشته از ماهی و ماه

حدش از آنسوی دجله تا بدین سوی هراه

وندر او زین دیرگه بیگانگان نابرده راه

وز سیامک چهر بیداد و ستم مستور بود

هم ز تهمورس دد و دیو فتن مقهور بود

باری این کشور از اینان سال ها معمور بود

لیک در آخر به استبداد و خودرایی فتاد

آری آری ملک از استبداد خواهد شد به باد

بر شهنشاه و رعیت دست عدوان برگشاد

کاوه و دیگر هنرمندان برآوردند دست

پس فریدون آمد و بر مسند شاهی نشست

کشور اندر عهد او از پنجهٔ بیداد رست

کرد بخش « تور» ملک ماوراء النهر را

لیک پر چین ساختند اینان جبین قهر را

در عزا بنشاندند از مرگ ایرج دهر را

و ایرج والاگهر خاطر نکرد از ملک شاد

کینهٔ ایرج کشید از آن دو دیو بدنهاد

لیک خود افراسیاب این ملک را بر باد داد

کرد آباد آنچه بود از فتنهٔ ترکان خراب

وندر آغاز شهی شد کشور از او کامیاب

هم ز استبداد و نخوت کرد زی گردون شتاب

عدل کرد آغاز و بگرفت آن کیانی تاج و تخت

باز جست از راستی کین پدر زان شوربخت

و آن ملک چون کِشت در این گلشن از نیکی درخت

کرد یزدان را جدا از دیو و دوزخ از بهشت

راستی جو در منشت و درگو شت و درکنشت

راستی و ورزش و دادند درهای بهشت

با زر گشتاسب شاه و نیزهٔ اسفندیاد

قافیه گودال شو، بر پای شد جنگ و جهاد

کشته اندر بلخ شد هم زرد هشت پاکزاد

وز دگر شاهان بماند از نیک و بد بس یادگار

چرخ چون دارای بن داراکشید از وی دمار

تا شد از پور فیلیپ این ملک ، بی مقدار و خوار

واین چنین ز استخر و نقش بیستو ن مطلب گشاد

بد نخستینشان اژوسس خسرو با فر و داد

خود مهابادی مِدی دان سرزمین ماه ، ماد

سخت نزدیکند از عهد صبی با یکدگر

نیز شاه پارس « کمبیز» است کورش را پدر

ملک آشوری گرفت و یافت بر بابل ظفر

شیوهٔ قانون گزاری او به عالم گسترید

نیز او ایجاد کرد آئین چاپار و برید

نقشهٔ تنظیم و تقسیمات لشگرها کشید

سرزمین مصر او را فتح بر دلخواه شد

نیز اسمردیس غاصب بر گزافه شاه شد

دست شاهان دروغی هر طرف کوتاه شد

آنکه عهدش در وطن سرمایهٔ افسوس شد

وز پس مرگ سکندر بخش سولوکوس شد

سند و کابل هم به سرداری دگر مرئوس شد

اشک اول کرد بنیاد آن بنای استوار

یافت خط پهلوی ز آنان رواج اندر دیار

بر سپاه رم ظفر جستند در هر کارزار

روی ایران را چو روی نیکوان آراستند

تا ابد زین ره به طبع اندر خوش و زیباستند

ور از اینان چند تن استمگر و ناشاستند

تاج ملک پارس او را گشت از تایید هور

مردم استخر کز شاپور بودندی نفور

رزم ناکرده بشد شاپور مسکین روزکور

بود ساسان از نژاد بهمن اسفندیار

همره گردان شده هرجا چراگه خواستار

جمله اندر پارس مر دین مغان را پاسدار

کاردشیر از پشت دارا بود و ساسانش پدر

مرزبان اردوان بد پاپک اندر پارس در

کز برپیلی سپید آراسته جسته مقر

خواب های خود یکایک گفتشان بی کم وکاست

یا ز فرزندانش یک تن پادشاهی را سزاست

خواست ساسان را به بر پاپک وزو پرسید راست

دختر خود را بدو پیوست و جاه و مال داد

پاپکش آموزگار آورد و پروردش به داد

شهرت فرهنگ و هنگش اندر ایران اوفتاد

جای دادش اردوان در صف رادان و گوان

در همه فرهنگ و هنگ از همگنان سر شد جوان

هر طرف راندند مردان بهر صید آهوان

گفت هان بر دشت من رفت این هنر وین کار کرد

آن تو و تیر و کمان و آن گور و آن دشت نبرد

گفت با فرزند من جوئی ستیز و دار و برد؟

پیش شاهنشه جز از فرمانبری راهی ندید

بابک او را پندها بنوشت و دادش بس نوید

ساز رامش کرد و سرخوش بود با جام نبید

در بر خود داشت مر اخترشماران را بپا

آن کسان رفتند و بنشستند در مهمان سرا

پس بسنجیدند راز اختران را بارها

رفت و راز اختران را در بر او فاش کرد

شب چو خرگاه سیه زد زیر طاق لاجورد

هر دو سوی پارس بگرفتند ره بی دار و برد

هم درآن ساعت حدیث رفتن آنان شنید

پور او بهمن ز ملک پارس لشکرها کشید

جیش پور اردوان زان شه شکستی سخت دید

زان بدو گیتی مر او را شاد شد روشنروان

خلق را آزاد کرد از محنت و ذل و هوان

دست در زنجیر عدلش داشتی پیر و جوان

جور را زین گفته خان و مان فرو سوزد همی

دیدهٔ دشمن به تیر عدل بردوزد همی

قصهٔ آنکو به چونین شاه کین توزد همی

خسروی هشیار و صاحب رای و با تمییز بود

کشور اندر عهد او شایسته در هر چیز بود

وین گمان بد به ملک اندر نفاق انگیز بود

خون آن شاهنشه دانا بر ایران شوم شد

اه این وکاه آن دارای مرز و بوم شد

دیرگاهی کشور از امن و امان محروم شد

کاختلافات بزرگان کرد با ما هرچه کرد

خاک یاغی شد کجا خون دل پرویز خورد

زین مصائب تیغ هندی چوب شد در دست مرد

تا به دست آویز شوری خصم را مقهور کرد

پور عفان را ستبداد از خلافت دور کرد

وانکه زینان خلق را از نیکوئی مسرور کرد

لیک تا بودند دست آویز این و آن بدند

گه ز بیم فتنهٔ بیگانه سرگردان بدند

از ره عدل و کمال و رادی احسان بدند

کز کمال و عدل و رادی بوده در گیتی وحید

در ره جنبش نگفتی کاین قریب است آن بعید

خسروی کردند با روی خوش و بخت سعید

بر امین از آن گروه جنگجو بیدادشد

گرچه مامون را دل از قتل امین ناشاد شد

مرو و آن سامان به عهدش خرم و آباد شد

نیز در آن بزم طاهر را به خدمت بار داد

گوهر اشکش ز درج دیده در دامان فتاد

پس به طاهر داد منشوری ز راه دین و داد

وز ره احسان و داد آن ملک را آباد کرد

ملک را خرم چو باغ اندر مه خرداد کرد

هم به شب جان داد و مامون آل او را شاد کرد

شد قرین عیش وگشت ازکارکشور بی خبر

هم خراسان را ستد یعقوب لیث رویگر

فارس را هم در زمان بستد به نیروی هنر

هم در آن منزل ز رنج و درد شد نالان و پست

رویگر بنهاد تیغ و پاره ئی نان پیش دست

ورنه زین تیغ افکنم درکشور و ملکش شکست

لیک نامش زنده ماند اندر بسیط روزگار

مکرمت آرند پیش و عزم سازند آشکار

تا به کار آیند اینان روز جنگ و کارزار

رفت شیر سیستان در جند شاپور از میان

وآمدش منشور شاهی از خلیفهٔ تازیان

بود شاهی بر دل و لشکرکش و بسیاردان

ملک را دریافتند از فر عدل و اتفاق

وز دهش محمود غازی یافت از شاهان سباق

دولت مسعود و آن آراسته کاخ و رواق

هم خراسان و ری وگرگان مر او را گشت راست

هم فزون است از دگر معیارها وین کی رواست

با دگر معیارها سنجید و افزونیش کاست

ملک را آری ملک باید چنین دارد نگاه

ملک بگرفتند و بربستند بر بیگانه راه

گشت این ملک قدیم از غفلت سلطان تباه

کز ره یاسا گرفت و از ره قانون گرفت

خون آن را ریخت کو یاسای دیگرگون گرفت

سیل خون کشتگانش بیشی از جیحون گرفت

با چنان لشکر که بودش زیر فرمان ، ای دریغ

زان قبل جان های شیرین گشت قربان ، ای دریغ

کانچنان شد درکف کفار ویران ، ای دریغ

بود سلطانی کریم و پادشاهی دادگر

در جهانداری و شاهی داشت آیین دگر

زان پدر نشگفت اگر آید چنین فرخ پسر

از مغولان رخنه ها در کشور ایران فتاد

ملک اسمعیلیان در عهدش از بنیان فتاد

زین ملک آسایشی درکشور ویران فتاد

کز فشار ظلم آشفتند اندر سبزوار

وز دهاقین لشکری کردند بیرون از شمار

و آخرین خرس مغول او بود در این مرغزار