مرزبان نامه

سعدالدین وراوینی زادهٔ (وردین )، شهر اهرامروزی از نویسندگان ایرانی و دومین مترجم کتاب مرزبان‌نامه از زبان طبری به زبان فارسی است که از جمله آثار مهم نثر مصنوع فارسی و به روش کلیله و دمنه در ذکر قصص و امثال و حکم فراهم شده و مطالب آن از زبان وحوش و طیور و دیو و پری و آدمی بیان شده‌است. یکی از آثار ارزنده نثر فنی فارسی مرزبان نامه بازنگاشته خامهٔ نویسنده و گوینده و ادیب توانا سعدالدین وراوینی است که در میانهٔ سالهای ۶۱۷ الی ۶۲۲ ه.ق (و پس از دویست و اندی سال که از تاریخ تألیف آن توسط مزربان بن رستم یکی از شاهزادگان طبرستان می گذشت) از گویش طبری باستان به زبان پارسی دری، آراسته به صنایع لفظی و معنوی و اشعار تازی و پارسی و امثال و اخبار، برگردانیده شد. این کتاب از لحاظ شیوه نثر نویسی پیرو سبک نصرالله بن عبدالحمید منشی مترجم کلیله و دمنه از عربی به فارسی است. از کتاب مرزبان نامه دو ترجمه در دست است. نخست از محمد بن غازی ملیطوی که چندی دبیر سلیمان شاه بن قزل ارسلان از سلاجقه روم بود و ترجمه خود را به سال ۵۹۸ هجری به پایان برده و روضةالعقول نامیده‌است. دوم ترجمه‌ای که سعدالدین وراوینی از منشیان اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم چند سال بعد از مترجم نخستین و بدون اطلاع از کار او ترتیب داده و به پیروی از اسم اصلی آن عنوان مرزبان‌نامه را بدان داده‌است. از احوال وراوینی اطلاع چندانی در دست نیست و تنها از مقدمه و خاتمه مرزبان نامه مستفاد می‌شود که او از ملازمان خواجه ربیب‌الدین هارون وزیر اتابک ازبک بن محمد اتابک آذربایجان بود. ربیب‌الدین مردی فاضل بود و وراوینی مرزبان‌نامه را به‌نام این وزیر دانش دوست درآورده‌است. از آن‌جا که وراوینی ملازم خواجه ربیب‌الدین بود، بنابراین مدتی در تبریز می‌زیسته و مولد او هم بنابر حدس شفر در مجلد دوم از قطعات منتخبهٔ فارسی همان وراوی است که یاقوت حموی در معجم‌البلدان آن را شهرکی در یک منزلی اهر دانسته‌است که با توجه به فاصله امروزی همان مشگین‌شهر است.