آنکه بنا کرد جهان زین چه خواست؟

گشتن گردون و درو روز و شب

آب دونده به نشیب از فراز

مانده همیشه به گل اندر درخت

ور به دل اندیشه ز مردم کنی

میش و بز و گاو و خر و پیل و شیر

تخم و بر و برگ همه رستنی

هر چه خوش است آن خورش جسم توست

آهو و نخچیر و گوزن چران

گوشت همی سازند از بهر تو

وز خس و از خار به بیگار گاو

نیک و بد و آنچه صواب و خطاست

نیست ز ما ایمن نخچیر و شیر

آتش در سنگ به بیگار توست

باد به دریادر ما را مطیع

این چه کنی؟ آن نگر اکنون که خلق

روم، یکی گوید، ملک من است

این به سر گنج برآورده تخت

خالد بر بستر خزست و بز

این یکی آلوده تن و بی نماز

این بد چون آمد و آن نیک چون؟

وانکه بر این گونه نهاد این جهان

با همه کم بیش که در عالم است

مردم اگر نیک و صواب است و خوب

چیست جواب تو؟ بیاور که این

ترسم کاقرار به عدل خدای

دیدن و دانستن عدل خدای

گرد هوا گرد تو کاین کار نیست

قول و عمل هر دو صفت های توست

تا نشناسی تو خداوند را

تا نبری ظن که خدای است آنک

بل فلک و هر چه درو حاصل است

عالم جسمی اگر از ملک اوست

پس نه مقری تو که ملک خدای

وانکه به فردا شودش ملک کم

پس نشناسی تو مر او را همی

این که تو داری سوی من نیست دین

معرفت کارکنان خدای

کارکن است این فلک گرد گرد

کار کن است آنکه جهان ملک اوست

کارکنانند ز هر در ولیک

آنکه تو را خاک ز کردار او

آنکه همی گندم سازد زخاک

این همه ار فعل خدای است پاک

پس به طریق تو خدای جهان

آنگه دانی که چنین اعتقاد

کارکنان را چو بدانی بحق

کار کنی نیز توی، کار کن

کار درختان خور و بار است و برگ

بر پی و بر راه دلیلت برو

غافل منشین که از این کار کرد

بر ره دین رو که سوی عاقلان

جان تو بی علم خری لاغر است

جان تو بی علم چه باشد؟ سرب

زارزوی حسی پرهیز کن

عز و بقا را به شریعت بخر

عقل عطای است تو را از خدای

آنکه به دین اندر ناید خر است

راه سوی دینت نماید خرد

در ره دین جامهٔ طاعت بپوش

مر تن نعمت را طاعت سر است

طاعت بی علم نه طاعت بود

چون تو دو چیزی به تن و جان خویش

علم و عمل ورز که مردم به حشر

بر سخن حجت مگزین سخن

گفتهٔ او بر تن حکمت سراست

دیبهٔ رومی است سخن های او