امهات و نبات با حیوان

بار مانند تخم خویش بود

چون سخن گوی بود آخر کار

تخم ما بی گمان سخن بوده است

نه سخن کمتر از یکی باشد

یک سخن باد و حرف خویش چنانک

این جهان هم بدان سخن ماند

وان سخن را مثل به مردم زن

آن سخن خود نه چیز و حرفش چیز

وانچه او از سخن پدید آید

به سخن مردم آمده است پدید

سخن اول آن شریف خرد

سخنت اول و سخنت آخر

این جهان کثیف چون تن توست

نعمت این بخور به صورت جسم

تنت را مادر این زمین و، فلک

جانت را مادر و پدر گشتند

این فرودین بدین دو باز رسید

تن تو چون بیافت صورت این

جانت ار یابد از خرد صورت

صورت جان تو شناختن است

آنکه معقول هست چون بهمان

جفت ها را ز طاق بشناسی

جفت را جفت و طاق دان زنخست

حد و محدود جفت یکدگرند

عقل و معقول هردوان جفتند

طاق با جفت هر دوان مقهور

باز جفت است قاهر و مقهور

چون بدانی حدود جفتی ها

ای برادر، شناخت محسوسات

تو به پایه ش یکان یکان برشو

سر آن نردبان و معقول است

آن همه نور و راحت و نعمت

نیست مرگ است و هست هست حیات

مرگ جهل است و زندگی دانش

جهل مانند نیست و علم چو هست

هست ماند به علم دانا مرد

وانکه از نیست هست کردندش

وانکه او هست و نیست خواهد شد

نیست را هست صنع یزدان کرد

ای اخی دوزخ و بهشت ببین

آنچه دانا بداندش هست است

هست و دانش قرین و جفتانند

به با هست جفت و بد با نیست

جهد کن تا ز نیست هست شوی

بهتر جانور همه مردم

حیوانی که خوی ما گیرد

گر بگیریم خوی بهتر خلق

بهترین زمانه مستنصر

دل او داد را بهین رهبر

داد و دانش به عز او زنده است

جوهر عقل زیر گفتهٔ اوست

فتح را نام اوست فتح بزرگ

سوی او شو اگر ندیده ستی

کمترین چاکرش چو اسکندر

چرخ بر بدگمانش کرده کمین

ایمنی در بزرگ ملکت او

کعبهٔ جان خلق پیکر اوست

گرد او گر طواف خواهی کرد

گر تو از گوسپند او باشی

ای رسیده ز تو جهان به کمال

بنده را دستگیر باش به فضل

تخم دادی مرا که کشت کنم

چون کشاورز خوگ و خار گرفت

گوسپندی که خوی خوگ گرفت