ز یزدان بران شاه باد آفرین

که گنجش ز بخشش بنالد همی

ز دریا بدریا سپاه ویست

خداوند نام و خداوند گنج

زگیتی بکان اندرون زر نماند

ببزم اندرون گنج پیدا کند

ببار آورد شاخ دین و خرد

باندیشه از بی گزندان بود

چو او مرز گیرد بشمشیر تیز

ز دشمن ستاند ببخشد بدوست

بدان تیغزن دست گوهرفشان

که در بزم دریاش خواند سپهر

گواهی دهد بر زمین خاک و آب

که چون او ندیدست شاهی بجنگ

اگر مهر با کین برآمیزدی

تنش زورمندست و چندان سپاه

پس لشکرش هفصد ژنده پیل

همی باژ خواهد ز هر مهتری

اگر باژ ندهند کشور دهند

که یارد گذشتن ز پیمان اوی

که در بزم گیتی بدو روشنست

ابوالقاسم آن شهریار دلیر

جهاندار محمود کاندر نبرد

جهان تا جهان باشد او شاه باد

که آرایش چرخ گردنده اوست

خرد هستش و نیکنامی و داد

سپاه و دل و گنج و دستور هست

یکی فرش گسترده شد در جهان

کجا فرش را مسند و مرقدست

که این گونه آرام شاهی بدوست

نبد خسروان را چنو کدخدای

گشاده زبان و دل و پاک دست

ز دستور فرزانه و دادگر

بپیوستم این نامهٔ باستان

که تا روز پیری مرا بر دهد

ندیدم جهاندار بخشنده ای

همی داشتم تا کی آید پدید

نگهبان دین و نگهبان تاج

برزم دلیران توانا بود

چنین سال بگذاشتم شست و پنج

چو پنج از سر سال شستم نشست

رخ لاله گون گشت برسان کاه

بدان گه که بد سال پنجاه و هفت

فریدون بیدار دل زنده شد

بداد و ببخشش گرفت این جهان

فروزان شد آثار تاریخ اوی

ازان پس که گوشم شنید آن خروش

بپیوستم این نامه بر نام اوی

ازان پس تن جانور خاک راست

همان نیزه بخشندهٔ دادگر

که باشد بپیری مرا دستگیر

خداوند هند و خداوند چین

خداوند زیبای برترمنش

بدرد ز آواز او کوه سنگ

چه دینار در پیش بزمش چه خاک

جهاندار محمود خورشیدفش

مرا او جهان بی نیازی دهد

که جاوید بادا سر و تخت اوی

که داند ورا در جهان خود ستود

که شاه از گمان و توان برترست

یکی بندگی کردم ای شهریار

بناهای آباد گردد خراب

پی افگندم از نظم کاخی بلند

برین نامه بر سالها بگذرد

کند آفرین بر جهاندار شاه

مر او را ستاینده کردار اوست

چو مایه ندارم ثنای ورا

زمانه سراسر بدو زنده باد

دلش شادمانه چو خرم بهار

ازو شادمانه دل انجمن

همی تا بگردد فلک چرخ وار

شهنشاه ما باد با جاه و ناز

کنون زین سپس نامه باستان

چو پیش آورم گردش روزگار

چو پیکار کیخسرو آمد پدید

بدین داستان در ببارم همی

کنون خامه ای یافتم بیش ازان

ایا آزمون را نهاده دو چشم

شگفت اندرین گنبد لاژورد

چنین بود تا بود دور زمان

یکی را همه بهره شهدست و قند

یکی زو همه ساله با درد و رنج

یکی را همه رفتن اندر نهیب

چنین پروراند همی روزگار

هر آنگه که سال اندر آمد بشست

ز هفتاد برنگذرد بس کسی

وگر بگذرد آن همه بتریست

اگر دام ماهی بدی سال شست

نیابیم بر چرخ گردنده راه

جهاندار اگر چند کوشد برنج

همش رفت باید بدیگر سرای

تو از کار کیخسرو اندازه گیر

که کین پدر باز جست از نیا

نیا را بکشت و خود ایدر نماند

چنینست رسم سرای سپنج

چو شد کار پیران ویسه بسر

بیاراست از هر سوی مهتران

برآمد خروشیدن کرنای

بشهر اندرون جای خفتن نماند

یکی تخت پیروزه بر پشت پیل

نشست از بر تخت با تاج شاه

چو بر پشت پیل آن شه نامور

نبودی بهر پادشاهی روا

ازان نامور خسرو سرکشان

بمرزی که لشکر فرستاده بود

چو لهراسب و چون اشکش تیز چنگ

دگر نامور رستم پهلوان

بفرمودشان بازگشتن بدر

در گنج بگشاد و روزی بداد

سه تن را گزین کرد زان انجمن

چو رستم که بد پهلوان بزرگ

دگر پهلوان طوس زرینه کفش

بهر نامداری و خودکامه ای

فرستادگان خواست از انجمن

که پیروز کیخسرو از پشت پیل

مه آرام بادا شما را مه خواب

چو آن نامه برخواند هر مهتری

ز گردان گیتی برآمد خروش

بزرگان هر کشوری با سپاه

چو شد ساخته جنگ را لشکری

ازان پس بگردید گرد سپاه

گزین کرد زان لشکر نامدار

که باشند با او بقلب اندرون

بیک دست مرطوس را کرد جای

که بر کشور خوزیان بود شاه

دو تن نیز بودند هم رزم سوز

وزو نیوتر آرش رزم زن

یکی آنک بر کشوری شاه بود

دگر شاه کرمان که هنگام جنگ

چو صیاع فرزانه شاه یمن

که بر شهر کابل بد او پادشا

هر آنکس که از تخمهٔ کیقباد

چو شماخ سوری شه سوریان

فروتر ازو گیوهٔ رزم زن

که بر شهر داور بد او پادشا

بدست چپ خویش بر پای کرد

بزرگان که از تخم پورست تیغ

خر آنکس که بود او ز تخم زرسب

دگر بیژن گیو و رهام گرد

چو گرگین میلاد و گردان ری

پس پشت او را نگه داشتند

به رستم سپرد آن زمان میمنه

هر آنکس که از زابلستان بدند

بدیشان سپرد آن زمان دست راست

سپاهی گزین کرد بر میسره

سپهدار گودرز کشواد بود

بزرگان که از بردع و اردبیل

سپهدار گودرز را خواستند

بفرمود تا پیش قلب پساه

نهادند صندوق بر پشت پیل

هزار از دلیران روز نبرد

نگهبان هر پیل سیصد سوار

ز بغداد گردان جنگاوران

سپاهی گزیده ز گردان بلخ

پیاده ببودند بر پیش پیل

دل سنگ بگذاشتندی بتیر

پیاده پس پیل کرده بپای

سپرهای گیلی بپیش اندرون

پیاده صفی از پس نیزه دار

پس پشت ایشان سواران جنگ

ز خاور سپاهی گزین کرد شاه

ز گردان گردنکشان سی هزار

ابا شاه شهر دهستان تخوار

ز بغداد و گردن فرازان کرخ

بپیش اندرون تیرباران کنند

بدست فریبرز نستوه بود

بزرگان رزم آزموده سران

سر مایه و پیشروشان زهیر

بفرمود تا نزد نستوه شد

سپاهی بد از روم و بر برستان

سوار و پیاده بدی سی هزار

دگر لشکری کز خراسان بدند

منوچهر آرش نگهدارشان

دگر نامداری گروخان نژاد

کجا نام آن شاه پیروز بود

شه غرچگان بود برسان شیر

بدست منوچهرشان جای کرد

بزرگان که از کوه قاف آمدند

سپاهی ز تخم فریدون و جم

ازین دست شمشیرزن سی هزار

سپرد این سپه گیو گودرز را

بیاری بپشت سپهدار گیو

فرستاد بر میمنه ده هزار

سپه ده هزار از دلیران گرد

دمادم بشد برتهٔ تیغ زن

به مردی شود جنگ را یارگیو

زواره بد این جنگ را پیشرو

بپیش اندرون قارن رزم زن

بدان تا میان دو رویه سپاه

ازان پس بگستهم گژدهم گفت

بفرمود تا اندمان پور طوس

بدان تا ببندد ز بیداد دست

نباشد کس از خوردنی بی نوا

جهان پر ز گردون بد و گاومیش

بخواهد همی هرچ باید ز شاه

به سو طلایه پدیدار کرد

بهر سو برفتند کار آگهان

کجا کوه بد دیده بان داشتی

همه کوه و غار و بیابان و دشت

عنانها یک اندر دگر ساخته

ازیشان کسی را نبد بیم و رنج

برین گونه چون شاه لشکر بساخت

دل مرد بدساز با نیک خوی

سپهدار توران ازان سوی جاج

دوباره ز لشکر هزاران هزار

نشسته همه خلخ و سرکشان

بمرز کروشان زمین هرچ بود

بخوردند یکسر همه بار و برگ

سپهدار ترکان به بیکند بود

همه نامداران ما چین و چین

جهان پر ز خرگاه و پرده سرای

جهانجوی پر دانش افراسیاب

نشست اندران مرز زان کرده بود

برآورده در کندز آتشکده

ورا نام کندز بدی پهلوی

کنون نام کندز به بیکند گشت

نبیره فریدون بد افراسیاب

خود و ویژگانش نشسته بدشت

ز دیبای چینی سراپرده بود

بپرده درون خیمه های پلنگ

نهاده به خیمه درون تخت زر

نشسته برو شاه توران سپاه

ز بیرون دهلیز پرده سرای

زده بر در خیمهٔ هر کسی

برادر بد و چند جنگی پسر

همی خواست کید بپشت سپاه

سحر گه سواری بیامد چو گرد

همه خستگان از پس یکدگر

همی هر کسی یاد کرد آنچ دید

ز پیران و لهاک و فرشیدورد

کزیشان چه آمد بروی سپاه

همان روز کیخسرو آنجا رسید

بزنهار شد لشکر ما همه

چو بشنید شاه این سخن خیره گشت

خروشان فرود آمد از تخت عاج

خروشی ز لشکر بر آمد بدرد

ز بیگانه خیمه بپرداختند

ازان درد بگریست افراسیاب

همی گفت زار این جهانبین من

جهانجوی لهاک و فرشیدورد

ازین جنگ پور و برادر نماند

بنالید و برزد یکی باد سرد

بیزدان که بیزارم از تخت و گاه

قبا جوشن و اسب تخت منست

ازین پس نخواهم چمید و چرید

مگر کین آن نامداران خویش

بخواهم ز کیخسرو شوم زاد

خروشان همی بود زین گفت و گوی

که لشکر بنزدیک جیحون رسید

بدان درد و زاری سپه را بخواند

ز خون برادرش فرشیدورد

کنون گاه کینست و آویختن

همم رنج و مهرست و هم درد و کین

بزرگان ترکان افراسیاب

که ما سربسر مر تو را بنده ایم

چو رویین و پیران ز مادر نزاد

ز خون گر در و کوه و دریا شود

یکی برنگردیم زین رزمگاه

دل شاه ترکان از آن تازه گشت

در گنج بگشاد و روزی بداد

گله هرچ بودش بدشت و بکوه

ز گردان شمشیرزن سی هزار

سوی بلخ بامی فرستادشان

که گستهم نوذر بد آنجا بپای

گزین کرد دیگر سپه سی هزار

بجیحون فرستاد تا بگذرند

بدان تا شب تیره بی ساختن

فرستاد بر هر سوی لشکری

چنین بود فرمان یزدان پاک

شب تیره بنشست با بخردان

ز هرگونه با او سخن ساختند

بران برنهادند یکسر که شاه

قراخان که او بود مهتر پسر

پدر بود گفتی بمردی بجای

ز چندان سپه نیمه او را سپرد

بفرمودتا در بخارا بود

دمادم فرستد سلیح و سپاه

سپه را ز بیکند بیرون کشید

سپه بود سرتاسر رودبار

بیک هفته بر آب کشتی گذشت

بخرطوم پیلان و شیران بدم

ز کشتی همه آب شد ناپدید

بیامد پس لشکر افراسیاب

پراگند هر سو هیونی دوان

ببینید گفت از چپ و دست راست

چو بازآمد از هر سوی رزمساز

که چندین سپه را برین دشت جنگ

ز یک سو بدریای گیلان رهست

بدین روی جیحون و آب روان

میان اندرون ریگ و دشت فراخ

دلش تازه تر گشت زان آگهی

سپهدار خود دیده بد روزگار

بیاراست قلب و جناح سپاه

همان ساقه و جایگاه بنه

بیاراست لشکر گهی شاهوار

نگه کدر بر قلبگه جای خویش

بفرمود تا پیش او شد پشنگ

بلشکر چنو نامداری نبود

برانگیختی اسب و دم پلنگ

همان نیزهٔ آهنین داشتی

پشنگست نامش پدر شیده خواند

ز گردان گردنکشان صد هزار

همان میسره جهن را داد و گفت

که باشد نگهبان پشت پشنگ

سپاهی بجنگ کهیلا سپرد

نبیره جهاندار فراسیاب

دو جنگی ز توران سواران بدند

سوی میمنه لشکری برگزید

قراخان سالار چارم پسر

بدو داد ترک چگل سی هزار

طرازی و غزی و خلخ سوار

که سالارشان بود پنجم پسر

ورا خواندندی گو گردگیر

دمور و جرنجاش با او برفت

ز گردان و جنگ آوران سی هزار

جهاندیده نستوه سالارشان

همان سی هزار از یلان ترکمان

سپهبد چو اغریرث جنگجوی

وزان نامور تیغ زن سی هزار

سپهبد چو گرسیوز پیلتن

بدو داد پیلان و سالارگاه

ازان پس گزید از یلان ده هزار

بفرمود تا در میان دو صف

پراگنده بر لشکر اسب افگنند

سوی باختر بود پشت سپاه

چنین گفت سالار گیتی فروز

چو آگاه شد شهریار جهان

ز ترکان وز کار افراسیاب

سپاهی ز جیحون بدین سو کشید

چو بشنید خسرو یلانرا بخواند

سپاهی ز جنگ آوران برگزید

چشیده بسی از جهان شور و تلخ

باشکش بفرمود تا سوی زم

بدان تا پس اندر نیاید سپاه

ازان پس یلان را همه برنشاند

همی رفت با رای و هوش و درنگ

سپهدار چون در بیابان رسید

سپه را گذر سوی خورازم بود

بچپ بر دهستان و بر راست آب

چو خورشید سر زد ز برج بره

سپهدار ترکان سپه را بدید

جهان شد پر آوای بوق و سپاه

چو خسرو بدید آن سپاه نیا

خود و رستم و طوس و گودرز و گیو

همی گشت بر گرد آن رزمگاه

که لشکر فزون بود زان کو شمرد

بگرد سپه بر یکی کنده کرد

شب آمد بکنده در افگند آب

دو لشکر چنین هم دو روز و دو شب

تو گفتی که روی زمین آهنست

ازین روی و زان روی بر پشت زین

تو گفتی جهان کوه آهن شدست

ستاره شمر پیش دو شهریار

همی باز جستند راز سپهر

سپهر اندر آن جنگ نظاره بود

بروز چهارم چو شد کار تنگ

بدو گفت کای کدخدای جهان

بفر تو زیر فلک شاه نیست

شود کوه آهن چو دریای آب

زمین بر نتابد سپاه ترا

نیاید ز شاهان کسی پیش تو

سیاوش را چون پسر داشتی

یکی باد ناخوش ز روی هوا

ازو سیر گشتی چو کردی درست

گر او را نکشتی جهاندار شاه

کنون اینک آمد بپیشت بجنگ

هر آن کس که نیکی فرامش کند

بپروردی این شوم ناپاک را

همی داشتی تا بر آورد پر

ز توران چو مرغی بایران پرید

ز خوبی نگه کن که پیران چه کرد

همه مهر پیران فراموش کرد

همی بود خامش چو آمد به مشت

از ایران کنون با سپاهی به جنگ

نه دینار خواهد نه تخت و کلاه

ز خویشان جز از جان نخواهد همی

پدر شاه و فرزانه تر پادشاست

از ایرانیان نیست چندین سخن

بدیشان چباید ستاره شمر

سواران که در میمنه با منند

چو دستور باشد مرا پادشا

بدوزم سر و ترگ ایشان بتیر

چو بشنید افراسیاب این سخن

سخن هرچ گفتی همه راست بود

ولیکن تو دانی که پیران گرد

نبد در دلش کژی و کاستی

همان پیل بد روز جنگ او به زور

برادرش هومان پلنگ نبرد

ز ترکان سواران کین صدهزار

برفتند از ایدر پر از جنگ و جوش

ازان کو برین دشت کین کشته شد

همه مرز توران شکسته دلند

نبینند جز مرگ پیران بخواب

بباشیم تا نامداران ما

ببینند ایرانیان را بچشم

هم ایرانیان نیز چندین سپاه

دو لشکر برین گونه پر درد و خشم

بانبوه جستن نه نیکوست جنگ

مبارز پراگنده بیرون کنیم

چنین داد پاسخ که ای شهریار

نخستین ز لشکر مبارز منم

کسی را ندانم که روز نبرد

مرا آرزو جنگ کیخسروست

اگر جوید او بی گمان جنگ من

دل و پشت ایشان شکسته شود

و گر دیگری پیشم آید به جنگ

بدو گفت کای کار نادیده مرد

اگر جویدی هم نبردش منم

گر او با من آید بوردگاه

بدو شیده گفت ای جهاندیده مرد

پسر پنج زنده ست پیشت بپای

نه لشکر پسندد نه ایزد پرست

بدو گفت شاه ای سرفراز مرد

از ایدر برو تا میان سپاه

بکیخسرو از من پیامی رسان

نبیره که رزم آورد با نیا

چنین بود رای جهان آفرین

سیاوش نه بر بیگنه کشته شد

گنه گر مرا بود پیران چه کرد

که بر پشت زینشان ببایست بست

گر ایدونک گویم که تو بدتنی

بگوهر نگه کن بتخمه منم

تو این کین بگودرز و کاوس مان

نه زان گفتم این کز تو ترسان شدم

همه ریگ و دریا مرا لشکرند

هر آنگه که فرمان دهم کوه گنگ

ولیکن همی ترسم از کردگار

که چندین سرنامور بی گناه

گر از پیش من بر نگردی ز جنگ

چو با من بسوگند پیمان کنی

بدین کار باشم ترا رهنمای

چو کار سیاوش فرامش کنی

برادر بود جهن و جنگی پشنگ

هران بوم و برکان ز ایران نهی

ز گنج نیاکان ما هرچ هست

ز اسب و سلیح و ز بیش و ز کم

ز گنج بزرگان و تخت و کلاه

فرستم همه همچنین پیش تو

دو لشکر برآساید از رنج رزم

ور ایدونک جان ترا اهرمن

جز از رزم و خون کردنت رای نیست

تو از لشکر خویش بیرون خرام

بگردیم هر دو بوردگاه

چو من کشته آیم جهان پیش تست

و گر تو شوی کشته بر دست من

سپاه تو در زینهار منند

وگر زانکه بامن نیایی به جنگ

کمر بسته پیش تو آید پشنگ

پدر پیر شد پایمردش جوان

بوردگه با تو جنگ آورد

ببینیم تا بر که گردد سپهر

ورایدونک با او نجویی نبرد

بمان تا بیاساید امشب سپاه

ز لشکر گزینیم جنگاوران

زمین را ز خون رود دریا کنیم

دوم روز هنگام بانگ خروس

سران را به یاری برون آوریم

چو بد خواه پیغام تو نشنود

بتنها تن خویش ازو رزم خواه

پسر آفرین کرد و آمد برون

گزین کرد از موبدان چار مرد

وزان نامداران لشکر هزار

بره چون طلایه بدیدش ز دور

ز ترکان که هر آنکس که بد پیشرو

بره با طلایه بر آویختند

تنی چند از ایرانیان خسته شد

هم اندر زمان شیده آنجا رسید

دل شیده کشت اندر آن کار تنگ

بایرانیان گفت نزدیک شاه

بگوید که روشن دلی شیده نام

از افراسیاب آن سپهدار چین

سواری دمان از طلایه برفت

که پیغمبر شاه توران سپاه

همی شیده گوید که هستم بنام

دل شاه شد زان سخن پر ز شرم

چنین گفت کین شیده خال منست

نگه کرد گردنکشی زان میان

بدو گفت رو پیش او شادکام

چو قارن بیامد ز پیش سپاه

چو آمد بر شیده دادش درود

جوان نیز بگشاد شیرین زبان

بگفت آنچه بشنید ز افراسیاب

چو بشنید قارن سخنهای نغز

بیامد بر شاه ایران بگفت

چو بشنید خسرو ز قارن سخن

بخندید خسرو ز کار نیا

ازان پس چنین گفت کافراسیاب

ورا چشم بی آب و لب پر سخن

بکوشد که تا دل بپیچاندم

بدان گه که گردنده چرخ بلند

کنون چارهٔ ما جزین نیست روی

بگردم بورد با او بجنگ

همه بخردان و ردان سپاه

جهاندیده پردانش افراسیاب

نداند جز از تنبل و جادویی

ز لشکر کنون شیده را برگزید

همی خواهد از شاه ایران نبرد

تو بر تیزی او دلیری مکن

وگر شیده از شاه جوید نبرد

بدست تو گر شیده گردد تباه

وگر دور از ایدر تو گردی هلاک

یکی زنده از ما نماند بجای

کسی نیست ما را ز تخم کیان

نیای تو پیری جهاندیده است

همی پوزش آرد بدین بد که کرد

همی گوید اسبان و گنج درم

همان تخت شاهی و تاج سران

سپارد بگنج تو از گنج خویش

هران شهر کز مرزایران نهی

بایران خرامیم پیروز و شاد

برین گفته بودند پیر و جوان

که رستم همی ز آشتی سربگاشت

همی لب بدندان بخوایید شاه

وزان پس چنین گفت کین نیست راه

کجا آن همه رستم و سوگند ما

جو بر تخت بر زنده افراسیاب

بکاوس یکسر چه پوزش بریم

شنیدیم که بر ایرج نیکبخت

سیاوش را نیز بر بیگناه

فریبنده ترکی ازان انجمن

گر از من همی جست خواهد نبرد

همی از شما این شگفت آیدم

گمانی نبردم که ایرانیان

کسی را ندیدم ز ایران سپاه

که از جنگ ایشان گرفتی شتاب

چو ایرانیان این سخنها ز شاه

گرفتند پوزش که ما بنده ایم

نخواهد شهنشاه جز نام نیک