به سر برنهاد آن دل افروز تاج

چو بنشست سالار با رای زن

ز دادار نیکی دهش کرد یاد

دل ما پر از آفرین باد و مهر

ازو مستمندیم وزو شادکام

به فرمان اویست بر چرخ مهر

نفس جز به فرمان او نشمریم

کند در دل او باشد از داد شاد

به فرجام بد با تن خود کند

بخواهش گران روز فرخ نهیم

به تنگی دل اندر مرا راه نیست

بود بی گمان هر کس از داد شاد

که داند که فردا چه گردد زمان

تو فردا چنی گل نیاید به کار

ز بیماری اندیش و درد و گزند

چنانیم با مرگ چون باد و برگ

همه رای ناتندرستی کنی

یکی دردمندی بود بی پزشک

ندارد به نزد کسان آبروی

نخواهد به دیوانگی بر گوا

سوی راستی راه باریکتر

به آید که کندی و سستی کنی

نگیرد ز بخت سپهری فروغ

به بیچارگان بربباید گریست

ز دشمن بود ایمن و تندرست

فزونی برین رنج و دردست و آز

جهان پر ز خوبی و آسایشست

کبستش بود خوردن و آب خون

شنید این برآورده آواز من

همه ساله با بخت همراه بید

بداد و خرد رای پرورده ایم

بد و نیک بی او نیاید پدید

ببایست کاری نیابند راه

که بر من بپوشد چنین داستان

ز لشکر نبرده سواران من

نگه کرد باید بنام و به ننگ

نباید به کار اندرون کاستی

ببندد بدین بارگه برمیان

چو باشد پرستنده با رای و شرم

نباشد خردمند و خسروپرست

نباید غم ناجوانمرد خورد

بدارید وز ما مدارید باک

جهاندار و پیروز و فرمانروا

نماینده ما را سوی داد راه

ز اندیشهٔ هر کسی برترست

بیاراست جان و دل ما به مهر

دل و چشم دشمن به ما بربدوخت

به چیزی که پیمان دهد آن کنید

تو را بر پرستش بود یارمند

همه نیکویی زیر پیمان اوست

همان آتش و آب و خاک نژند

روان تو را آشنایی دهند

پرستش همه زیر پیمان اوست

جهانی ازو مانده اندر شگفت

برو آفرین نو آراستند

سخنهای گیتی سراسر براند

وزو نامزد کرد آبادشهر

دل نامداران بدو شاد کرد

نهاد بزرگان و جای مهان

که بخشش نهادند آزادگان

بپیمود بینادل و بوم گیل

ز خاور ورا بود تا باختر

چنین پادشاهی و آباد بوم

نیازش به رنج تن خویش بود

جهانی برو خواندند آفرین

اگر کم بدش گاه اگر بیش ازوی

نرستست کس پیش ازین نابسود

قباد آمد و ده یک آورد راه

بکوشد که کهتر چو مهتر کند

به دریا بس ایمن مشو بر نهنگ

ببخشید بر جای ده یک خراج

بزرگان و بیداردل موبدان

زمین را ببخشید و برزد رسن

گر ای دون که دهقان نباشد دژم

به هنگام ورزش نبودی بجای

وگرنه زمین خوار بگذاشتی

پراگنده شد رسمهای کهن

به خرما ستان بر همین بد رقم

که در مهرگان شاخ بودی ببار

نبوید جزین تا سر سال رنج

نکردی به کار اندرون کس نگاه

ندیدی غم رنج و کشت و درود

بسالی ازو بستدی کاردار

به سالی به سه بهره بود این درم

ازین باژ بهری به هر چار ماه

نبودی به دیوان کسی زین شمار

بسه روزنامه به موبد سپرد

نگهبان آن نامه دستور بود

به هر نامداری و هر مهتری

گزیت و سر باژها بشمرند

ز باژ و خراج و ز کشت و درود

که تا نیک و بد زو نماند نهان

بهرجای ویرانی آباد کرد

به آبشخور آمد همی میش و گرگ

پسند آیدت چون ز من بشنوی

شهنشاه کسری یزدان پرست

که یزدانش داد از جهان تاج بهر

که تاج بزرگی به سر برنهاد

پرستنده شایستهٔ فر و تاج

هنر با نژاد این بود با فزود

جهان آفرین را ستایش کنیم

که دارد ز دادار کیهان سپاس

به نزدیک او آشکارست راز

نخستین ورا بی نیازی دهد

ز هر برتری جاودان برترست

کسی را جز از بندگی کار نیست

ز افلاک تا تیره خاک نژند

که ما بندگانیم و او پادشاست

که دیو آورد کژی و کاستی

نبودی جز از باغ و ایوان و گنج

گشادن بهر کار بیدار چهر

ز خاور برو تا در باختر

ز خورشید تابنده تا تیره خاک

وگر چین به کاری بچهر آوریم

همی گوسفندان بماند بگرگ

ز دهقان وز دین پرستان ما

برخشنده روز و به هنگام خواب

درم دارد و در خوشاب و مشک

نتابد بریشان ز خم سپهر

پسر تاج یابد همی از پدر

یکی بود با آشکارا نهان

درخت گزیت از پی تخت عاج

که فرخنده باد اورمزد شما

ببیداد بر یک نفس بشمرد

که من خود میانش ببرم به ار

نباید که چشم بد آید به کار

مگردید ازین فرخ آیین خویش

بخواهید با داد و با آفرین

وگر تف خورشید تابد به شخ

بدان کشتمندان رساند گزند

ز خشکی شود دشت خرم دژم

که ابر بهاران به باران نشست

ببخشید کارندگانرا ز گنج

به مرد و ورا خویش و پیوند نیست

که در سایهٔ شاه ایران بود

که چونین بهانه بچنگ آورد

که کردست یزدان مرا بی نیاز

نتابد درو سایهٔ فر من

اگر گیرد این کار دشوار خوار

اگر سرفرازست و گر زیردست

ازین کار بر دیگر آیین بدند

جهان پیش اسب سواران بدی

بافزونی گنج نشکیفتند

نخواهیم بدینار کردن نگاه

نگه داشتن ارج مرد نژاد

که جوید همی کشور و گاه من

نباید بدین بارگه برگذر

که با داد و مهرست و با رسم و راه

به دیوان موبد شدند انجمن

ازان پس نگیرد بر ما فروغ

پلنگ و جفاپیشه مردم یکیست

بب خرد جان تیره بشست

بر موبدان ارجمندی بود

به باید بپاداش خرم بهشت

که گردد به نفرین روان کاسته

ز چرمش بود بی گمان پرورش

که نه شرم دارد نه آیین نه دین

چه کوبیم خیره در کاستی

بدان تا رسد نزد ما گفت و گوی

نباشد بدین بارگه ارجمند

که از داد و مهرش بود تاروپود

بماند به گیتی بسی پایدار

بران شاه کباد دارد زمین

به گنج و به لشکر توانگر بدند

که بادا همیشه روانش جوان

به تخت و بداد و به مردانگی

هشیوار و دانادل و شادکام

بفرمود تا پیش درگاه شاه

سرش برتر از تیغ کوه پرند

نشستند هرکس که بود او به کار

نهادند یک سر برآواز گوش

سراسر به اسب اندر آرید پای

به سر برنهاده ز آهن کلاه

کسی کو درم خواهد از شهریار

هوا شد ز گرد سواران سیاه

درفش و سر تاج کسری ندید

بفرمودشان بازگشتن ز جای

چو خورشید تابنده بنمود چهر

که ای گرزداران ایران سپاه

بدیوان بابک شوید ارجمند

همی گرد لشکر برآمد به ابر

چو پیدا نبد فر و اورند شاه

همه بازگردید پیروز و شاد

که ای نامداران با فر و هوش

نه با ترگ و با جوشن کارزار

عرض گاه و ایوان او بنگرد

به فر و بزرگی و تخت بلند

سخن با محابا و با شرم نیست

ز دیوان بابک برآمد خروش

درفش بزرگی برافراشت راست

نهاده ز آهن به سر بر کلاه

زده بر زره بر فراوان گره

زده بر کمرگاه تیر خدنگ

میان را بزرین کمر کرده بند

به گردن برآورد گرز گران

سلیح سواری به بابک نمود

شهنشاه را فرمند آمدش

روان را به فرهنگ توشه بدی

ازین گونه داد از تو داریم یاد

سزد گر نپیچی تو از داد روی

چنان کز هنرمندی تو سزاست

چپ و راست برسان آذرگشسب

جهان آفرین را فراوان بخواند

نبودی کسی را گذر بر چهار

به دیوان خروش آمد از بارگاه

سوار جهان نامور شهریار

که دولت جوان بود و خسرو جوان

بیامد بر نامور پیشگاه

گر امروز من بنده گشتم سترگ

درشتی نگیرد ز من شاه یاد

انوشه کسی کو درشتی نجست

تو هرگز ز راه درستی مگرد

دل راستی را همی بشکنی

دلم سوی اندیشه خویش گشت

چگونه برآریم ز آورد گرد

که چون نو نبیند نگین و کلاه

به ایوان ندیدست پیکرنگار

دلت شاد بادا تنت بی گزند

که با داد ما پیر گردد جوان

بماند جز از راستی یادگار

روان بستن اندر سرای سپنج

بباید چرید و بباید چمید

سخن را همی داشتم در نهان

همه گرد بر گرد آهرمنست

بخواهم ز هر کشوری رزمخواه

به بی مردی آید هم از گنج رنج

ازین آرزو دل بباید برید

چو اندیشه پیش خرد شد فراز

هم از پند بیداردل بخردان

به هر نامداری و خودکامه ای

همی کهتری را پسر پرورد

بجویند نزدیک ما نام و ننگ

ندانند چنگ و عنان و رکیب

بدانند پیچید با بدگمان

اگر چند فرزند آرش بود

درم برد نزدیک هر مهتری

برفتند از شهر با ساز جنگ

بدان خرمی روز بگذاشتند

بیاراستم تا کی آید نبرد

فزونست و هم دولت و رای بیش

بسی آفرین خواند بر تاج و گاه

در باغ بگشاد گردان سپهر

دو زلف شب تیره شد ناپدید

خجسته دلفروز شاه جوان

هر آنکس که بد بر زمین راه جوی

که هر کس که جوید سوی داد راه

لب شاه خندان و دولت جوان

که جز پاک یزدان مجویید یار

همو دست گیرد به هر دوسرای

گشادست بر هر کس این بارگاه

ز گفتار بسته مدارید لب

گر آهسته باشیم با رای زن

بر ما شما را گشادست راه

ازین بارگه کس مگردید باز

مگر آرزوها همه یافته

که رنج ستم دیده گان بگسلم

گر از لشکر و پیشکاران من

که از درد او بر من آید گزند

بپرسد ز من کردگار جهان

که موبد به دیوان ما رانده است

مخسبید زین پس ز من دل ببیم

بجوشید تابنده روی زمین

همه ساله با تخت شاهنشهی

مه این نامور خسروانی کلاه

چو باغ ارم گشت روی زمی

ز ابر اندر آمد به هنگام نم

ز باران هوا بر زمین لاله کشت

چو خورشید شد باغ و چون ماه راغ

که شد روی ایران چو رومی پرند

به داد و به لشکر بیاراست شاه

به گیتی مگر نامور شهریار

همه گیتی افروز با نام و ننگ

ز نوشین روان رایشان تیره گشت

همه شاه را خواندند آفرین

سبک شد به دل باژ با ساو او

بسی بدره و برده ها خواستند

فرستادگان برگرفتند راه

چه با ساو و باژ مهان آمدند

ز بس برده و بدره و بارخواه

همی رفت با شاه ایران به مهر

کزان مرز لختی بجنبد ز جای

گشاده کند رازهای نهان

همی ماه و خورشید زو خیره ماند

کمرهای زرین و زرین سپر

همان در خوشاب و گوهر نماند

سپه را به آیین ساسان کشید

سراپرده و خیمه ها زد به دشت

منادیگری پیش کردی به پای

که دارد گزندی ز ما در نهان

مدارید ز اندیشه دل نابکار

همی تاج و تخت بزرگان کشید

هنر باید از شاه و رای و نژاد

به هنگام آواز بلبل شدند

دل شاه ایران پراندیشه بود

یکی تازیی برنشسته سمند

گل و سنبل و آب و نخچیر دید

جهاندار و پیروز و پروردگار

گشاینده و هم نماینده راه

که از آسمان نیست پیدا زمی

روان را به دوزخ فرستد همی

بدین بیشه برساخت جای نشست

گر ایدر ز ترکان نبودی گذر

دل ما ز رامش نبودی تهی

ز بس کشتن و غارت و تاختن

ز پرنده و مردم و چارپای

ز کشور به کشور جزین نیست راه

گذر ترک را راه خوارزم بود

برین بوم و بر پارسازادگان

به ما برکنون جای بخشایست

گر از داد تو ما بیابیم بهر

به بد بر سوی ما نیازید دست

به ما برکند راه دشمن ببند

چو بشنید گفتار فریادخواه

که پیش آمد این کار دشوار خوار

وگر تاج را خویشتن پروریم

که باشیم شادان و دهقان دژم

همه از در باغ و میدان و کاخ

ز دیدن همی خیره گردد روان

همی غارت از شهر ایران کنند

نشاید چنین هم ز مردانگی

چو ویران بود بوم ایران زمین

کجا نام باشد به آباد بوم

که استاد بینی برین برگزین

برش پهن و بالای او ده کمند

برآورده تا چشمهٔ آفتاب

ز دشمن به ایران نیاید گزند

بده هرچ خواهند و بگشای گنج

نباید که آزار یابد ز داد

بیابان همه پیش دیوار کرد

رمه یک سر ایمن شد از بیم گرگ

چو ایمن شد از دشت لشکر براند

یکی مرز ویران و بیکار دید

که ویران بود بوم ایران زمین

که دشمن زند زین نشان داستان

سخن گوی و دانا چنان چون سزید

بدین مرزبانان لشکر بگوی

سخن هرچ رفت آشکار و نهان

چه ایران بر ما چه یک مشت خاک

سپاه از در تیر و گرز و کمند

سپاه و سپهبد نه زین خانه ایم

سراپرده و گاه و خیمه زدیم

بر و بوم و کوه و زمین شماست

که سالار ایران چه افگند بن

بزرگان فرزانه و رای زن

وز آزادمردی کم اندیشه بود

نماندی بکس جامه و زر و سیم

به هامون رسیدی نماندی بجای

بدیشان بگفت آشکار و نهان

دل از نام نوشین روان خیره گشت

برفتند با باژ و ساو گران

گرانمایه اسبان بسیار مر

سخن گوی و دانش پذیران بدند

ز کار گذشته نوان آمدند

رسیدند با هدیه و با نثار

همه دیده پر خاک و دل پر ز خون

به شرم و به پوزش نیاید نیاز

ببخشید یک سر گذشته گناه

کنام پلنگان و شیران شدست

بدو اندرون جای کشت و درود

بدان تا ز دشمن نیابد گزند

که ما بندگانیم با گوشوار

یکی باره و نامور جایگاه

به هندوستان رفت و چندی بماند

به جان هر کسی چاره جو آمدند

درم بود با هدیه و اسب و پیل

ز دوده دل و نیک خواه آمدند

براندازه بر پایگه ساختشان

جهانی پر از اسب و پیل و سپاه

که گشت از بلوجی جهانی سیاه

زمین را به آب اندر انداختن

ز نفرین پراگنده شد آفرین

برآمیخت اندوه با خرمی

شد از بیم شمشیر ما چون پرند

همی شیر جوییم پیچان ز میش

به پالیز گل نیست بی زخم خار

ز بهر پراگندن گنج بود

بکوشید با کاردانان پیر

نه از بند وز رنج و پیکار و جنگ

بپوشید بر خویشتن اردشیر

به سوی بلوج اندر آمد ز راه

بگردید گرد اندرش با گروه

که بستند ز انبوه بر باد راه

سپه بود برسان مور و ملخ

خروش آمد از غار وز کوه و دشت

وگر تیغ دارند مردان گرد

نباید که یابد رهایی یکی

سوار و پیاده ببستند راه

زن و مرد جنگی و کودک نماند

ستم کردن و رنج برداشتند

بلوجی نماند آشکار و نهان

بدی بی نگهبان و کرده یله

به هامون و بر تیغ کوه بلند

در و کوه را خانه پنداشتند

چو رنج آمد از گیل و دیلم پدید

هوا پر درفش و زمین پر گروه

بشد روشنایی ز خورشید و ماه

نیاید که ماند یکی میش و گرگ

که خون در همه روی کشور بگشت

خروش آمد و نالهٔ مرد و زن

گیاها به مغز سر آلوده بود

هشیوار و بارای و سنگی بدند

زنان از پس و کودک خرد پیش

دریده بر و خاکسار آمدند

همه دستها بسته و خسته تن

مگر شاه گردد ز ما خوش منش

ببریم سرها ز تنها بدست

چو بیند بریده یکی توده سر

وزان گونه آوار بشنید شاه

گذشته شد اندر دل او نهان

کزان پس نگیرد یکی راه بد

چو بایسته شد کار لشکر براند

شمار و کران سپه را ندید

پدید آمد از دور نیزه وران

که در لشکر گشن بد پای مرد

چنین گفت کاین منذرست از عرب

ببوسد همی خاک درگاه را

چنان دان که این خانهٔ ما وراست

برفت و شنیده همه کرد یاد

برخساره خاک زمین را برفت

همه مهتران برگشادند راه

ز دیدار او روشنایی فزود

ز روم وز قیصر همی کرد یاد

نگهدار پشت دلیران تویی

به دشت سواران سواری کنند

سزد کو سرافراز و مهتر بود

نبیند ز ما نیز فریادخواه

بیابند جوشن نیاید به کار

که قیصر همی برفرازد کلاه

که گفتار ایشان بداند شنید

میاسای هیچ اندر آباد بوم

ز رای تو مغز تو کیفر برد

کنامش کند گور و هم آب شور

که او را نشست از بر هر کسست

چو پیدا کنی مرز جویی رواست

به گیتی سرافراز و مهتر منم

نمانم که بادی بدو بروزد

یکی در نهان خویشتن را ببین

در گاو تا پشت ماهی مراست

تو را تیغ پولاد گردد چو موم

بیامد به کردار باد دمان

بپیچید بی مایه قیصر ز داد

همی دور دید از بلندی نشیب

سخن باور آن کن که اندر خورد

برین گونه رنجش ببالد همی

نبالد کسی از کران تا کران

وزان دشت بی آب دریا کنیم

شنیده سخنها همه یاد کرد

که با مغز قیصر خرد نیست جفت

جهان جستن و جنگ و پیمان کراست

وزین کشتن و غارت و تاختن

که شب زیر آتش کند هر دو دست

سپاه اندر آمد ز هر سو ز جای

زمین قیرگون شد هوا آبنوس

سواران شمشیرزن سی هزار

بفرمود کز دشت نیزه وران

که آتش برآرند زان مرز و بوم

برین کینه بر مایه دار توام

فرستیم با نامه ای نزد اوی

به روم و به قیصر تو ما را پسند

به قیصر یکی نامه فرمود شاه

جهانگیر وزنده کن کیقباد

نگهبان آن مرز و آباد بوم

گرانمایگی جز به یزدان نجست

کزویست پیروزی و دستگاه

اگر جنگ جوید وگر داد و مهر

مکن بیش با تازیان داوری

گمانی بود کژ و رنجی بزرگ

نمانم به تو لشکر و تاج و گاه

به شمشیر یابد ز من سرزنش

چو خواهی که پیمان بماند بجای

سر و گاه تو زیر پی بسپرم

بدان کو نجوید ببیداد شور

سواری گزیدند زان بارگاه

جهاندیده و گرد و روشن روان

بیامد بر قیصر نامدار

همان رای کسری برو کرد یاد

بپیچید و اندر شگفتی بماند

برو پر ز چین کرد و رخساره زرد

پدیدار کرد اندرو خوب و زشت

نخست آفرین کرد بر کردگار

کزویست پرخاش و آرام و مهر

وزو به یکی پیش او با کمر

سر مشتری زیر فرمان تست

به تخم کیان باژ هرگز نداد

همان با سر و افسر و لشکرم

ز بیم پی پیل و آوای کوس

که دارد به پرخاش با روم تاو

گذشت آن ستم برنگیریم نیز

برآریم گرد از کران تا کران

وگر بستد از چرخ گردان کلید

همه کام او یابد اندر جهان

به تندی ز کسری نیامدش یاد

که با تو صلیب و مسیحست جفت

دژم دید پاسخ بیامد دژم

سخنهای قیصر همه یاد کرد

برآشفت با گردش روزگار

ازان نامه چندی سخنها براند

چه با پهلوانان لشکر شکن

که راند سوی جنگ قیصر سپاه

خروشیدن نای و روینیه خم

همی از پی راستی جست جنگ

ز یزدان نیکی دهش کرد یاد

به دریای قیر اندر اندود چهر

هوا یک سر از پرنیان گشت لعل

نه اندر هوا باد را ماند راه

زمین شد به کردار دریای نیل

همی رفت با تاج و زرینه کفش

به پیش سپاه اندرون کوس و پیل

همی رفته تا آذرابادگان

پیاده شد از دور و بگذاشت اسب

دو رخ را به آب دو دیده بشست

نهاده به درگاه جشن سده

بواز برخواند موبد درست

همه دامن قرطها کرده چاک

به زمزم همی آفرین خواندند

جهان آفرین را ستایش گرفت

نمودن دلش را سوی داد راه

به جایی که درویش دیدند نیز

کشیدند لشکر ز هر سو رده

سخنهای بایسته با او براند

سوی مرزبانان ایران زمین

سپه را ز دشمن نگهدار بید

همه داد جویید با زیردست

بدان تا نیابد بداندیش راه

نباید که ایمن بخسبد بسی

پراگنده شد زو خبر گرد بوم

دگر زان بر و بوم شد ناپدید

فراوان بیامد بر شهریار