که دل را بنامش خرد داد راه

نخواهد ز تو کژی و کاستی

ازویم نوید و بدویم امید

از اندیشه جان برفشانم همی

پی مور بر هستی او نشان

دگر باد و آتش همان آب پاک

روان ترا آشنایی دهند

تو در پادشاهیش گردن فراز

ز کمی و بیشی و از ناز و بخت

بفرمان و رایش سرافگنده ایم

خور و خواب و تندی و مهر آفرید

کزو شادمانی و زو مستمند

کزو داستان بر دل هرکس است

خردمندی و دانش و سنگ ازوست

خردمند و بینادل و مرد سنگ

ز دفتر بگفتار خویش آوریم

کلات از بر و زیر آب میم

پشیمانی و درد و تیمار بود

دو دیده پر از خون و تن پر گناه

جگر خسته و پر گناه آمدند

بدشمن سپرده نگین و کلاه

برفتند پیشش پرستار فش

دلش پر ز درد و پر از خون دو چشم

تو دادی مرا هوش و رای و هنر

تو آگه تری بی شک از چند و چون

زدندی بمیدان پیکار دار

هرانکس که با او میان را ببست

دلش داشتم پر غم و درد و جوش

سر طوس نوذر بباید درود

مرو گر فشانند بر سر درم

سپهبد نژادست و کنداور است

چرا برد لشکر بسوی حصار

ز طوس و ز لشکر ببرید مهر

که نفرین برو باد و بر پیل و کوس

بجنگ برادر فرستادمش

چنو پهلوان پیش لشکر مباد

که با زور و دل بود و با گرز و تیغ

بدست سپهدار من با سپاه

که او از در بند چاهست و بس

چه طوس فرومایه پیشم چه سگ

همی گشت پیچان و خسته جگر

ز مژگان همی خون برخ برفشاند

روانش بمرگ برادر بخست

دلیران بدرگاه رستم شدند

کرا بود آهنگ رزم فرود

سر سرکشان خیره گشت از فسوس

نبود از بد بخت مانند چیز

کجا شاه را دل بخواهد شخود

مگر سر بپیچد ز کین سپاه

بجنگ اندرون کشته شد زار نیز

دریغ آنچنان خسرو ماهروی

یکی تاج یابد یکی گور تنگ

بخم اندر آمد شب لاژورد

ببوسید خاک از در پیشگاه

که بادا سرت برتر از انجمن

همان از پی طوس و بهر سپاه

ازین در سخنها بباید شمرد

که فرخ برادر نبد نزد شاه

و دیگر که جان پسر خوار نیست

زرسپ آن جوان سرافراز نیز

جهانجوی را کین نباید گرفت

دلم پر ز تیمار شد زان جوان

وگر چه دل از درد پیچان بود

بپیش سپهبد زمین داد بوس

که نوشه بدی تا بود روزگار

فلک مایهٔ فر و بخت تو باد

بغم بسته جان را ز تیمار خویش

زبان پر ز پوزش روان پر گناه

همی برفروزم چو آذرگشسپ

همی پیچم از کردهٔ خویشتن

همی جان خویشم نیاید بچیز

وزین نامور بی گناه انجمن

سر شیب را برفراز آورم

اگر جان ستانم اگر جان دهم

جز از ترک رومی نبیند سرم

دلش تازه شد چون گل اندر بهار

سپیده ز خم کمان بردمید

ابا او بزرگان ایران سپاه

که هرگز پی کین نگردد نهان

ازان کین پیشین و رزم کهن

زمین پر ز خون دلیران نبود

بزنار خونین ببسته میان

بگرید بدریا و بر کوهسار

سر و دست و پایست و پشت و میان

بکینه نجنبد همی دل ز جای

بپیش خداوند خورشیدفش

چو رهام و گرگین، چو گودرز و طوس

دگر بیژن و گیو و کنداوران

ببرده ز شیران بشمشیر دل

ز تشویر خسرو سرافگنده ایم

همه سرفشانیم در کارزار

بتخت گرانمایگان برنشاند

بسی خلعت و نیکوی ساختش

تو بردی و بی بهری از گنج من

سوی جنگ راند سپهدار طوس

که روشن روان باد بهرام گرد

جهان کرد بر خویشتن تار و تنگ

بسی با سپهبد سخنها براند

چنین تا رخ روز شد در نهان

شتاب آمد از رفتن با نهیب

ابا گیو گودرز و چندی سپاه

بران سان که بودی برسم کیان

که بیرون شدن را کی آید درست

بدان تا سپهبد بدو برگذشت

گذشتند بر پیش بیدار شاه

بیامد بر شه زمین داد بوس

جهان آمد از بانگ اسپان بجوش

برآمد خروشیدن گاو دم

شده روی گیتی سراسر بنفش

سپهر و ستاره بخواب اندر است

همی رفت زین گونه تا رود شهد

بدش نزد پیران هم اندر زمان

سوی رود شهد آمدم ساخته

فروبست بر پیل ناکام رخت

گزیده دلاور سواران خویش

سرافراز چندست و با طوس کیست

فرستاد نزد سپهبد درود

درفش همایون و پیلان و کوس

ز ترکان فرستاد نزدیک اوی

چه کردم ز خوبی بهر جایگاه

چو بر آتش تیز جوشان بدم

مرا زو همه رنج بهر آمدست

بپیچید زان درد و پیکار اوی

فراوان نشانست بر چهر تو

ببند این در بیم و راه زیان

مکافات یابی به نیکی ز شاه

همان افسر خسروانی دهد

دلش رنجه گردد ز تیمار تو

بزرگان و تیمارکش مهتران

بنزدیک پیران ویسه نژاد

ز طوس و ز گودرز روشن روان

بیاد سپهبد گشایم دو لب

خردمند کو بشنود پند من

سر نامور بهتر از تاج و تخت

همی جست نو روزگار بهی

فرستاد نزدیک افراسیاب

همان گیو و گودرز و رهام و طوس

ز هر گونه ای بندها داده ام

که بر زین شتابش بیاید ز کین

بتخت و بگنج آتش اندر زنیم

نیاساید از جنگ هرگز نه شاه

سران را بخواند از همه انجمن

که تاریک شد چشمهٔ آفتاب

سپاهی کزو شد زمین ناپدید

سپه برگرفت و بنه برنهاد

بیامد دمان تا لب رود شهد

که بربند بر کوههٔ پیل کوس

چو داند که تنگ اندر آمد نهیب

سپه بر لب رود صف برکشید

بهامون کشیدند پیلان و کوس

سواران ترکان و ایران گروه

که آتش برآمد ز دریای آب

تو گفتی شب اندر هوا لاله کشت

ز جوشن سواران زرین کمر

زمین گشت از گرد چون آبنوس

چو سندان شد و پتک آهنگران

ز نیزه هوا چون نیستان شدست

بسی خوار گشته تن ارجمند

تن نازدیده بشمشیر چاک

سپهر و ستاره پرآوای کوس

وگر خاک گردد بروز نبرد

چه زو بهر تریاک یابی چه زهر

برین رفتن اکنون بباید گریست

بابر اندر آورده از جنگ نام

از ایرانیان جست چندی نبرد

بغرید و تیغ از میان برکشید

ز ترکان جنگی ترا یار کیست

سرافراز و شیر درنگی منم

به آوردگه برسرافشان کنم

سپهدار ایران شنید این سخن

همان آبداری که بودش بچنگ

تو گفتی تنش سر نیاورد بار

که پیروز بادا سرافراز طوس

ز ترکان تهی ماند آوردگاه

کشیدند شمشیر و گرز گران

جهان بر دل طوس تنگ آوریم

بسازید و دل را مدارید تنگ

ز لشکر برارد به پیکار سر

ببینیم تا بر که گردد زمان

بباید یک امروز کردن درنگ

تبیره برآید ز پرده سرای

یکی از لب رود برتر کشیم

اگر یار باشد جهاندار و بخت

برانگیخت آن بارگی را ز جای

وگر کوه البرز در جوشنست

یکی خشت رخشان گرفته بچنگ

جهان پر شد از نالهٔ کر نای

ز پالیز کین برنیامد درخت

که بود از شما نامبردار و گرد

که با خشت بر پشت زین آمدی

که بی جوشن و گرز و رومی کلاه

که از کوه یازد بنخچیر چنگ

چو آورد گیرم بدشت نبرد

که بیشی نه خوبست بیشی مجوی

بدست تو آمد مشو در گمان

کجا داشتی خویشتن را بمرد

نجوشد یکی را برگ خون گرم

برزم اندرون دستشان بد کند

جهانگیر گودرز کشوادگان

چرا آمدستی بدین رزمگاه

هشیوار دیوانه خواند ترا

سپهبد نیاید سوی کارزار

ز گردان که جوید نگین و کلاه

زبردست را دست زیر آورند

بد آید بدان نامدار انجمن

اگر زنده مانند پیچان شوند

روان و دلم بر زبانم گواست

که پیش من آیند روز نبرد

ندیدم چو تو نیز یک نامدار

چو تو جنگجویی نیاید سپاه

بیاید بروی اندر آریم روی

سپهبد منم هم سوار نبرد

چرا رای کردی به آوردگاه

بجویی بدین کار پیوند من

نیاسود خواهد سپاه اندکی

همه پهلوان و همه نامدار

بباید که پند من آیدت یاد

بمان تا بیازند بر کینه دست

رهایی نیابد خرد را مپیچ

که پیران نباید که یابد گزند

جهاندیده و دوستدار منست

نگه کن که دارد بپند تو گوش

چو فرمان دهد شاه فرخ نژاد

سپردن بدو دل بیکبارگی

که او راد و آزاده و نیک خوست

که شد گیو را روی چون سندروس

چنین گفت کای طوس فرخ نژاد

بیامد دمان بر لب آورده کف

میان دو صف گفت و گوی دراز

مجوی از در آشتی هیچ روی

چنین گفت با گیو بیدار بخت

که گم باد گودرز کشوادگان

به آوردگه تیغ هندی بچنگ

که منشور تیغ مرا برنخواند

بخان تو تا جاودان شیونست

نه برخیزد آیین گوپال و کوس

بخواهد شدن خون من رود آب

سخن راند باید بدین انجمن

یکی ره نیابند ز ایران سپاه

چه با طوس نوذر کنی داوری

بدین دشت پیکار تو با منست

بجنگ ابروان پر ز چین آوریم

سری زیر تاج و سری زیر ترگ

به آوردگه به که آید زمان

سپهبدسر و گرد و پرخاشخر

همی حمله برد آن برین این بران

یکی ابر بست از بر کارزار

نهان گشت خورشید گیتی فروز

سرانشان چو سندان آهنگران

بدریای شهد اندرون باد خاست

همه دشت پر بانگ شمشیر بود

شد آهن به کردار چاچی کمان

سیه شد ز خم یلان روی مرگ

فرو ریخت آتش ز پولاد و سنگ

خم آورد و در زخم شد ریز ریز

گرفتند هر دو دوال کمر

یکی را نیامد سر اندر نشیب

کمان را بزه کرد و تیغ خدنگ

چپ و راست جنگ سواران گرفت

سپر کرد بر پیش روی آفتاب

همه روی کشور پر الماس گشت

تن بارگی گشت با خاک پست

نگه داشت هومان سر از تیر اوی

بدیدند گفتند توران سپاه

ببردند پرمایه بالای اوی

یکی تیغ بگرفت هندی بدست

شد از شب جهان تیره چون آبنوس

یکایک بدو در نهادند روی

ز جنگ یلان دست کوتاه گشت

سپهبد بدو راست کرده سنان

خروشی برآمد ز توران سپاه

درین جنگ فرجام ما سور باد

چو با طوس روی اندر آمد بروی

جز ایزد نداند که ما چون بدیم

که ای رزم دیده سران دلیر

که این اختر گیتی افروز ماست

مرا خوبی و نیکنامی بود

شب تیره تا گاه بانگ خروس

که پیل ژیان هم نبرد منست

شمامه پراگند بر لاژورد

بهر پرده ای پاسبان ساختند

جهان گشت چون روی رومی سپید

جهان شد پر از نالهٔ کر نای

طبر خون و شبگون و زرد و بنفش

همه جنگ را گرد کرده عنان

بپوشد همی چادر آهنین

ز جوش سواران و از گرد و خاک

همی آسمان بر زمین داد بوس

یکی خشت رخشان گرفته بکف

برانگیزم اسپ و برارم خروش

سپرهای چینی بسر در کشید

نشاید کمان و نباید سنان

بدانسان که آید خورید و دهید

تو بگشای بند سلیح گوان

ز بهر سلیح ایچ زفتی مکن

بیابد دل از اختر نیک بر

بیاراست برسان چشم خروش

ورا پهلوان زمین خواندند

ز هومان ویسه برآورد گرد

که این راز بر کس نباید نهفت

سواران بدخواه چیره شوند

منی از تن خویش بفگنیم

وگر نه بد است اختر کار ما

بباشید با کاویانی درفش

نه روز نبرد است و گاه بسیچ

فزونست بدخواه اگر بیش نیست

بگرداند از ما بد روزگار

دل و مغز ایرانیان بد مکن

بپرهیز و بیشی نگردد زمان

روان را مکن هیچ بشخودنی

بپیلان جنگی و مردان و کوس

سپهدار گودرز بر میمنه

چو رهام گودرز بر میسره

همی آسمان اندر آمد ز جای

همه کام خورشید پرخاک شد

ز بس گرد کز رزمگه بردمید

همی آتش افروخت از گرز و تیغ

درفش از بر و زیر گرز گران

زمین یکسر از نعل در جوشنست

جهان چون شب و تیغها چون چراغ

همی کس ندانست سر را ز پای

که تاریک شد گردش آسمان

که امروز تا شب گذشته سه پاس

همی خون فشاند به آوردگاه

نباشد مگر دشمن کینه ور

زره دار خراد و برزین نیو

جگر خسته و کینه خواه آمدند

بسان شب تار و انبوه دیو

بیاورد لشکر همه همگروه

که بردشت سازند جای نبرد

دو گرد گرانمایهٔ شیردل

چو شیدوش و لهاک شد هم نبرد

که بر هم زدی آتش و باد را

دو گرد گرانمایهٔ نیو را

نبد هیچ پیدا درنگ و فسوس

نباید که چون دی بود کارزار

چو من برخروشم دمید و دهید

نباید که آیند زین پس بکین

پیاده بیاورد و پیلان و کوس

سپردار و ژوپین ور و نیزه دار

سپر با سنان اندرارید پیش

چگونه گزارند گرز گران

بافسوس بهر جای گسترده کام

بدانسته چینی و هم پهلوی

کز ایدر برو تا سر تیغ کوه

بریشان بیاور هم اندر زمان

همی گشت بر کوه ابر سیاه

برآمد یکی برف و باد دمان

فروماند از برف در کارزار

خروش یلان بود و باران تیر

یکی حمله سازید زین رزمگاه

نیاراست بنمود کس دست برد

یکی حمله آورد برسان دیو

که دریای خون گشت آوردگاه

سواران ایران فتاده نگون

ز برف و ز افگنده شد جای تنگ

بروی اندر افتاده برسان مست

شده دست لشکر ز سرما تباه

گرفتند زاری سوی آسمان

نه در جای و بر جای و نه زیر جای

به بیچارگی دادخواه توایم

جهاندار و بر داوران داوری

تواناتر از آتش و زمهریر

نداریم فریادرس جز تو کس

برهام بنمود آن تیغ کوه

بر افسون و تنبل بران کوه بود

برون تاخت اسپ از میان سپاه

پیاده برآمد بران کوه سر

عمودی ز پولاد چینی بچنگ

سبک تیغ تیز از میان برکشید

یکی باد برخاست چون رستخیز

فرود آمد از کوه رهام گرد

بهامون شد و بارگی برنشست

فروزنده خورشید را رخ نمود

چه آورد بر ما بروز نبرد

چو دریای خون گشته آوردگاه

تن بی سران سر بی تنان

که نه پیل ماند و نه آوای کوس

براریم جوش ار کشند ار کشیم

نه روز نبردست و تیر و کمان

هوا گشت پاک و بشد باد سرد

چو فریادرس فره و زور داد

کنند این دلیران خود اهنگ ما

بنزدیک بدخواه خیره مشو

همی دار در چنگ تیغ بنفش

نگهبانش بر میسره گستهم

گرازه بکین برلب آورده کف

کنم تن فدی پیش ایرانیان

مگر خاک جایم بود چون زرسپ

تو برکش سوی شاه ایران سپاه

بهر جای بیغارهٔ بدکنش

ازو تا توان گرد بیشی مگرد

ببودن زمانی نیفزایدت

خروشیدن زنگ و هندی درای

درخشیدن تیغ و زخم تبر

زمین شد بکردار دریای قیر

همه گوش پر زخم گوپال بود

ندیدند ایرانیان روی بخت

دلیران بدشمن نمودند پشت

چو شیدوش و بیژن چو رهام شیر

همه رزم جستند بر پیش صف

همه نامدار و کنارنگ بود

یلان از پس پشت بگریختند

پس پشت تو گفت جنگی نماند

بجان سپهبد زیان آورند

که با مغز لشکر خرد نیست جفت

چنین روی از جنگ برگاشتند

ز بیغارهٔ دشمن و شرم شاه

پر از کشته دیدند هامون و دشت

که اینست پیکار جنگ آوران

همه روی کشور چو دریای خون

اگر تیره شب خود توان آرمید

یکی بستر از ریگ و چادر ز خاک

ز خویشان روان خسته و سر ز ننگ

چو بر تخت پیروزه، پیروز شاه

همی گفت زیشان فراوان نماند

زند موج بر کشور لاژورد

بریشان دل شاه پیچان کنیم

نشستند بر پیش پرده سرای

سپه را نیامد بران دشت خواب

پدر بر پسر سوگوار و نژند

بخون بزرگان زمین شسته بود

نهادن ندانست کس پا بجای

چو بیگانه بد خوار بگذاشتند

گسسته ببستند و بردوختند

بسی کشته بود و بسی بسته بود

زمین آمد از بانگ اسپان بجوش

بسربر پراگند گودرز خاک

به پیران سر این بد که بر من رسید

بخاک اندر افگنده چندین پسر

ز خفتان میان هیچ نگشاده ام

ببینم چنین کشته در پیش من

چنان نامور شیر خودکام پور

مژه کرد پر خون و رخ سندروس

فراوان ببارید خون در کنار

نکشتی بن و بیخ من بر چمن

غم کشته و گرم دشت نبرد

بدل خسته ام گر بجان رسته ام

بپوشید جایی که باشد مغاک

بنه سوی کوه هماون برید

سراپرده و خیمه بر سوی کوه

دلش برفروزد فرستد سپاه

ورا پیش ازین آگهی داده ام

سوی ما فرستد بدین رزمگاه

نماند به آوردگه بر چو شیر

وزان کشتنگان کرد بسیار یاد

پر از غم دل و ناچریده لبان

ز رنج روان گشته چون پر زاغ

بران دامن کوه لشکر کشید

که ای پر خرد نامبردار نیو

بخواب و بخوردن نپرداختی

برامش و جامه بنمای سر

پس ما بیاید کنون بی درنگ

به بیژن بمان و تو برشو بکوه

ز آسودگان لشکری برگزید

بباید کنون خویشتن کرد راست

بدان تا بریشان نشاید گذشت

تو گفتی بجوش آمد از کوه سنگ

جهان گشت برسان دریای آب

چنان شد که برخیزد از خاک جوش

نباید همانا فراوان درنگ

وگر خسته از جنگ برگشته اند

همی رفت پیش سپه پیشرو

همه رزمگه خیمه بد بی سپاه

که کس نیست ایدر ز ایران سپاه

بفرمان پیران نهادند گوش

که ای نامور پرهنر موبدان

که اکنون ز دشمن تهی ماند جای

همه تیز گفتند با پهلوان

شکست آمد اندر بداندیش ما

ازیشان نه هنگام بیم است و باک

ز مولش سزد گر بمانی شگفت

به آید ز مولیدن ایدر شتاب

شود سست پای شتاب از درنگ

شدست انجمن پیش افراسیاب

بیایند گردان و جنگ آوران

چنین است رای خردمند و بس

مرنجان بدین کار چندین روان

شدی روی دریا ازیشان دژم

همه مانده برجای و رفته ز جای

نمودن بما پشت یکبارگیست

بدرگاه او لشکری نو شوند

زیانی بود سهمگین زین درنگ

فسونها و نیرنگها ساختن

درفش همایون و پیلان و کوس

بد آید چو ایدر درنگ آوریم

که بیداردل باش و روشن روان

که چرخ فلک زیر بالای تست

سپهدار پیران و توران سپاه

بگردان عنان با سواری دویست

ببین تا کجایند ایرانیان

ز خواب و ز خوردن نکرد ایچ یاد

طلایه بدیدش بتاریک دشت

ندید ایچ لهاک جای درنگ

بدو آگهی داد ز ایران سپاه

همه بسته بر پیش راه گزند

عنان و رکیبت بباید بسود

ز گردان گردنکش نامدار

گرفتند کوه هماون پناه

خرد تیز کن چارهٔ کار جوی

بیاری، شود روی ایشان بنفش

درفش و همه نیزه کن ریزریز

بیایم نسازم درنگ و زمان

سپردار و شمشیرزن سی هزار

بگسترد کافور بر تخت عاج

غو دیده بان آمد از دیده گاه

بابر سیه گردشان برکشید

برآمد دم بوق و آوای کوس

رده برکشیدند بر پیش کوه

گراییدن گرز و تیغ سران

کز ایران برفتید با پیل و کوس

بدان روی لشکر برون تاختن

شدستی ز گردان توران ستوه

خور و خواب و آرام بر کوه و سنگ

کنم زین حصار تو دریای آب

برین کوه خارا بباید گریست

که اندیشهٔ ما دگرگونه بود

بریشان همی تاختن ساختیم

درفش از پس پشت گودرز و طوس

پدید آید از چرخ گیتی فروز

شده روی هامون ز لشکر سیاه

بجوشید چون گفت هومان شنید

همی راند لشکر بکردار آب

غمی شد بدرید و آمد برون

ز گرد سپه کوه شد ناپدید

مجنب و مجنبان از ایدر سپاه

چه دارد بپا اختر کاویان

بدین بودن اکنون چه دارد امید