نه بهرام پیدا نه کیوان نه تیر

بسیچ گذر کرد بر پیشگاه

میان کرده باریک و دل کرده تنگ

سپرده هوا را بزنگار و گرد

یکی فرش گسترده از پرزاغ

چو مار سیه باز کرده دهن

تو گفتی بقیر اندر اندود چهر

چو زنگی برانگیخت ز انگشت گرد

کجا موج خیزد ز دریای قار

شده سست خورشید را دست و پای

تو گفتی شدستی بخواب اندرون

جرس برکشیده نگهبان پاس

زمانه زبان بسته از نیک و بد

دلم تنگ شد زان شب دیریاز

یکی مهربان بودم اندر سرای

برفت آن بت مهربانم ز باغ

شب تیره خوبت بباید همی

یکی شمع پیش آر چون آفتاب

بچنگ ار چنگ و می آغاز کن

برافروخت رخشنده شمع و چراغ

زدوده یکی جام شاهنشهی

روان را ز درد و غم آزاد دار

ز اندیشه و داد فریاد خواه

خردمند مردم چرا غم خورد

تو گفتی که هاروت نیرنگ ساخت

که بر من شب تیره نوروز کرد

یکی داستان امشبم بازگونی

بدو اندرون خیره ماند سپهر

ازان پس که با کام گشتیم جفت

بگویمت از گفتهٔ باستان

همان از در مرد فرهنگ و سنگ

بخوان داستان و بیفزای مهر

که آرد بمردم ز هرگونه کار

بتابی ازو چند جویی درنگ

نه پیدا بود درد و درمان اوی

بشعر آری از دفتر پهلوی

کنون بشنو ای جفت نیکی شناس

جهان ساز نو خواست آراستن

برآمد بخورشید بر تاج شاه

بر آزادگان بر بگسترد مهر

بب وفا روی خسرو بشست

نسازد خردمند ازو جای خواب

که کین سیاوش همی باز خواست

ز گردان لشکر همی کرد یاد

نهاده بسر بر کیانی کلاه

دل و گوش داده بوای چنگ

فریبرز کاوس با گستهم

چو گرگین میلاد و شاپور نیو

چو رهام و چون بیژن رزم زن

همه پهلوانان خسروپرست

بپیش اندرون لاله و نسترن

سر زلفشان بر سمن مشک سای

کمر بسته بر پیش سالاربار

بنزدیک سالار شد هوشیار

سر مرز توران و ایرانیان

ز راه دراز آمده دادخواه

بنزدیک خسرو خرامید تفت

بپیش اندر آوردشان چون سزید

ستردند زاری کنان پیش اوی

که خود جاودان زندگی را سزی

که ایران ازین سوی زان سوی تور

وز ارمانیان نزد خسرو پیام

بهر کشوری دسترس بر بدان

ز هر بد تو باشی بهر شهر، یار

ازیشان بما بر چه مایه بلاست

که ما را بدان بیشه اندیشه بود

درخت برآور هم میوه دار

ایا شاه ایران بده داد ما

گرفت آن همه بیشه و مرغزار

وزیشان شده شهر ارمان ستوه

ازیشان بما بر چه مایه گزند

بدندان به دو نیم کردند شاد

مگرمان بیکباره برگشت بخت

بدرد دل اندر بپیچید شاه

بگردان گردنکش آواز کرد

که جوید همی نام ازین انجمن

بنام بزرگ و بننگ و نبرد

ندارم ازو گنج گوهر دریغ

ک بنهاد گنجور در پیشگاه

همه یک بدیگر برآمیختند

نهاده برو داغ کاوس نام

بسی ز انجمن نامور خواستند

که ای نامداران با آفرین

ازان پس کند گنج من گنج خویش

مگر بیژن گیو فرخ نژاد

ابر شاه کرد آفرین خدای

سرت سبز باد و دلت پر ز داد

شب و روز بر یاد کاوس کی

بگیتی پراگنده فرمان تو

ز بهر تو دارم تن و جان خویش

نگه کرد و آن کارش آمد گران

ببیژن نمود آنگهی راه را

بنیروی خویش این گمانی چراست

ابی آزمایش نگیرد هنر

ز هر تلخ و شوری بباید چشید

بر شاه خیره مبر آبروی

جوان بود و هشیار و پیروز بخت

تو بر من به سستی گمانی مبر

جوانم ولیکن باندیشه پیر

سر خوک را بگسلانم ز تن

برو آفرین کرد و فرمانش داد

همیشه بپیش بدیها سپر

ز دشمن بترسید سبکسر بود

که بیژن بتوران نداند رهی

همیش راهبر باش و هم یار مند

کمر بست و بنهاد بر سر کلاه

همواز ره را و فریاد را

بنخچیر کردن براه دراز

سر گور و آهو ز تن برکنان

دریده بر و دل پر از داغ و گرم

چه بیژن چه طهمورث دیوبند

چکان از هوا بر سمن برگ خون

همه دشت را باغ پنداشتند

بجوشید خونش بتن بر ز خشم

که بیژن نهادست بر بور زین

وگرنه ز یکسو بپرداز جای

چو من با گراز اندر آیم بتیر

تو بردار گرز و بجای آر هوش

که پیمان نه این بود با شاه نو

تو بستی مرین رزمگه را کمر

همه چشمش از روی او تیره شد

کمان را بزه کرد مرد دلیر

فرو ریخت پیکان چو برگ درخت

یکی خنجر آب داده بدست

زمین را بدندان برانداختند

تو گفتی که گیتی همی سوختند

زره را بدرید بر بیژنا

همی سود دندان او بر درخت

برآمد یکی دود زان مرغزار

بدو نیمه شد پیل پیکر تنش

تن از تیغ پر خون دل از جنگ سیر

بفتراک شبرنگ سرکش ببست

تن بی سرانشان براه آورد

ز پیلان جنگی جدا کرده سر

بشد گاومیش از کشیدن ستوه

ز یک سوی بیشه درآمد چو تفت

برو آفرین کرد و شادی نمود

ز بدنامی خویش ترسید مرد

بد انداختن کرد با بیژنا

نکرد ایچ یاد از جهان آفرین

سزد گر نهد در بن چاه گاه

براه جوان بر بگسترد دام

مر او را چه پیش آورید از جفا

بخوبی مر او را فراوان ستود

نشستنگه رود و می ساختند

همی راست پنداشت گفتار اوی

بگرگین نگه کرد بیژن یکی

بدین گونه با خوک آهنگ من

بگیتی ندیدم چو تو جنگجوی

چنین کار پیش تو دشوار نیست

بسان یکی سرو آزاد شد

که ای نامور گرد روشن روان

بنیروی یزدان و بخت بلند

که من چندگه بوده ام ایدرا

چه با طوس نوذر چه با گستهم

که کردیم و گردون بران بر گذشت

بنزدیک خسرو شدیم ارجمند

به دو روزه راه اندر آید بتور

کزو شاد گردد دل رادمرد

یکی جایگه از در پهلوان

گلابست گویی مگر آب جوی

هوا مشکبوی و زمین رنگ رنگ

صنم گشته پالیز و گلبن شمن

خروشیدن بلبل از شاخ سرو

شد چون بهشت آن در و مرغزار

ز هر سو نشسته بشادی گروه

درفشان کند باغ چون آفتاب

همه سرو بالا همه مشک موی

همه لب پر از می ببوی گلاب

شویم و بتازیم یک روزه راه

بنزدیک خسرو شویم ارجمند

بجوشیدش آن گوهر پهلوان

جوان بد جوانوار برداشت گام

یکی از نوشته دگر کینه ساز

فرود آمد آن گرد لشکر پناه

همی شاد بودند باباز و یوز

همه دشت ازو شد چو چشم خروس

وزان جشن و رامش بسی کرد یاد

که من پیشتر سازم این رفتنا

که ترکان همی چون بسیچند سور

بگردن برآرم ز دوده سنان

شود دل ز دیدار بیدارتر

که در بزمگه بر نهادم بسر

بیاور که ما را کنونست گاه

همان یارهٔ گیو گوهرنگار

ز تاج اندر آویخت پر همای

کمر خواست با پهلوانی نگین

دل کامجویش پر اندیشه شد

که تا ز آفتابش نباشد گزند

بیامد بدلش اندر افروخت مهر

روان را همی داد گفتی درود

بدید آن سهی قد لشکر پناه

بنفشه گرفته دو برگ سمن

درفشان ز دیبای رومی برش

بجوشید مهرش دگر شد به خوی

که رو زیر آن شاخ سرو بلند

سیاوش مگر زنده شد گر پریست

نیایی بدین بزمگاه اندرا

که دلها بمهرت همی جوشیا

که بفروختی آتش مهر تیز

همی جشن سازم بهر نوبهار

ترا دیدم ای سرو آزاده بس

برو آفرین کرد و بردش نماز

همه روی بیژن چو گل بر شکفت

که من ای فرستادهٔ خوب روی

از ایرانم از تخم آزادگان

بزخم گراز آمدم بی درنگ

که دندانهاشان برم نزد شاه

سوی گیو گودرز نشتافتم

بپیموده بسیار راه دراز

نماید مرا بخت فرخ بخواب

چو بتخانهٔ چین پر از خواسته

ترا بخشم و گوشوار و کمر

دلش با دل من بمهر آوری

بگوش منیژه سرایید راز

چنین آفریدش جهان آفرین

بفرمود رفتن سوی سرو بن

کت آمد بدست آنچ بردی گمان

بیفروزی این جان تاریک من

خرامید زان سایهٔ سروبن

پیاده همی گام زد برزوی

میانش بزرین کمر کرده بند

گشاد از میانش کیانی کمر

که با تو که آمد بجنگ گراز

برنجانی ای خوب چهره بگرز

گرفتند زان پس بخوردن شتاب

همی ساختند از گمانی فزون

ز بیگانه خیمه بپرداختند

ابا بربط و چنگ و رامش سرای

ز دینار و دیبا چو پشت پلنگ

سراپرده آراسته سربسر

برآورده با بیژن گیو شور

گرفته برو خواب مستی ستم

بدیدار بیژن نیاز آمدش

پرستنده آمیخت با نوش بر

مر آن نیک دل نامور نیو را

پرستندگان را بر خویش خواند

مر آن خفته را اندر آن جایگاه

دگر ساخته جای آرام را

همی ریخت بر چوب صندل گلاب

بپوشید بر خفته بر چادرا

به بیگانگان هیچ نگشاد لب

نگار سمن بر در آغوش یافت

ابا ماه رخ سر ببالین برا

بیزدان بنالید ز آهرمنا

رهایی نخواهد بدن ز ایدرا

برو بشنوی درد و نفرین من

همی خواند بر من فراوان فسون

همه کار نابوده را باد دار

گهی بزم و گه کارزار آیدا

بدیبای رومی بیاراستند

بشادی همه روز بگذاشتند

پس آگاهی آمد بدربان ازین

بژرفی نگه کرد کار از نخست

درخت بلا را بجنباندا

بدین آمدن سوی توران چراست

شتابید نزدیک درمان خویش

دوان از پس پرده برداشت پای

که دختت ز ایران گزیدست جفت

تو گفتی که بیدست هنگام باد

برآشفت و این داستان باز گفت

اگر تاج دارد بداختر بود

به از گور داماد ناید بدر

قراخان سالار را پیش خواند

هشیوار با من یکی رای زن

که در کار هشیارتر کن نگاه

ولیکن شنیدن چو دیدار نیست

پر از خون دل و دیده پر آب زرد

غم شهر ایران و فرزند من

نگه دار مر کاخ را بام و در

ببند و کشانش بیار ایدرا

از ایوان خروش آمد و نوش و خور

برآمد ز ایوان افراسیاب

گرفتند و هر سو ببستند راه

می و غلغل نوش پیوسته دید

چو سالار شد سوی بسته درش

بجست از میان در اندر سرای

کجا پیشگه مرد بیگانه بود

بچوشید خونش برگ بر ز خشم

همه با رباب و نبید و سرود

که چون رزم سازم برهنه تنا

همانا که برگشتم امروز هور

بجز ایزدم نیست فریادرس

که سر داد باید همی رایگان

یکی خنجری داشتی آبگون

در خانه بگرفت و برگفت نام

سر پهلوانان و آزادگان

همی سیری آید تنش را ز سر

نبیند کسی پشتم اندر گریز

میان یلان پایگاه مرا

همیشه بشویم بخون چنگ را

ببرم فراوان سران را سرا

بخوبی برو داستان آوری

سزد گر بنیکی بوی رهنمون

چو دید آن چنان تیزی چنگ اوی

بخون ریختن دست شوید همی

بخوبی بدادش بسی پندها

بخوبی کشیدش ببند اندرا

چه سود از هنرها چو برگشت روز

چو نرمی بسودی بیابی درشت

گو دست بسته برهنه سرا

گر از من کنی راستی خواستار

چو گردی بگفتار همداستان

نبود اندرین کار کس را گناه

بدین جشن توران فراز آمدم

برانداختم مهربان دوده را

که تا سایه دارد مرا ز آفتاب

مرا اندر آورد خفته ببر

که آمد همی لشکر و دخت شاه

چه مایه عماری بمن برگذشت

ز هر سو گرفته سواران تور

کشیده برو چادر پرنیان

نهاده ببالین برش افسری

میان سواران درآمد چو باد

بران خوب چهره فسونی بخواند

نجنبید و من چشم کرده پر آب

منیژه بدین کار آلوده نیست

که بر من همی جادوی آزمود

مرا ایدر اکنون کس و خویش نه

که بخت بدت کرد بر تو شتاب

همی رزم جستی به نام بلند

همی خواب گویی به کردار مست

بخواهی سر از من ربودن همی

سخن بشنو از من یکی هوشیار

توانند کردن بهر جای جنگ

توانند کوشید با بدگمان

یکی را ز پولاد پیراهنا

اگر چند باشد دلش پر ستیز

دلیری نمودن بدین انجمن

ز ترکان گزین کن هزار از سران

اگر زنده مانم بمردم مدار

بروبر فگند و برآورد خشم

کز ایران چه دیدیم و خواهیم دید

فزونی سگالد همی بر منا

همی رزم جوید بننگ و نبرد

هم اندر زمان زو بپرداز جای

که باشد ز هر سو برو رهگذر

وزو نیز با من مگردان سخن

نیارد بتوران نگه کرد کس

دل از درد خسته دو دیده پر آب

ز خون مژه پای مانده بگل

نوشتست مردن ببد روزگار

ز گردان ایران بترسم همی

ز ناخسته بردار کرده تنم

پس از مرگ بر من بود سرزنش

ز شرم پدر چون شوم باز جای

چو بینند بر دار روشن تنم

دریغا که دورم ز دیدار گیو

پیامی بر از من بشاه گزین

چو آهو که در چنگ شیر نرست

بهم برشکست آن گمانیش را

پدید آمد از دور پیران ز بخت

همه راه ترک کمربسته دید

کمندی برو بسته چون پای بند

در شاه را از در دار کیست

از ایران کجا شاه را دشمنست

جگر خسته دیدش برهنه تنا

دهن خشک و رفته ز رخساره رنگ

از ایران همانا بخون آمدی

چنانچون رسیدش ز بدخواه جفت

ز مژگان سرشکش فرو شد بروی

نکردند و گفتا هم ایدر بدار

نمایم بدو اختر نیک راه

بر شاه با دست کرده بکش

بر افراسیاب آفرین کرد سخت

چو دستور پاکیزه و رهنمای

بپایست پیران آزاده خوی

ترا بیشتر نزد من آبروی

و گر پادشاهی هر کشورا

چرا برگزینی همی رنج خویش

زمین را ببوسید و بر پای جست

مبادا ز تخت تو پردخته جای

ز خورشید برتر نمایش تراست

ز مردان وز گنج و نیروی دست

کس از کهتران تو درویش نیست

ستوده بهر کار بی سرزنش

همی دادمی پند بر چند کار

ازو داشتم کارها دست باز

که دشمن کنی رستم و طوس را

ز هم بگسلانند پیوندمان

ز بهر تو بسته کمر بر میان

بزهر اندر آمیختی نوش را

که کردند با شهر تورانیان

سپردند و شد بخت را آب شور

همانا نیاسود اندر نیام

بخورشید بر خون چکاند ازوی

گل زهر خیره ببویی همی

ز توران برآید همان گرد کین

تو چشم خرد باز کن بنگرا

ابا شاه ایران چه بر خوردیا

درخت بلا را ببار آوری

ایا پهلوان جهان کدخدای

نهنگ بلا رستم نیو را

که آید ز بهر نبیره بجنگ

چنین داد پاسخ پس افراسیاب

بایران و توران شدم روی زرد

چه رسوایی آمد بپیران سرم

ز پرده بگسترد بر انجمن

بخندد همی کشور و لشکرم

گشایند بر من ز هر سو زبان

بپالایم از دیدگان آب زرد

که ای شاه نیک اختر راست گوی

جز از نیک نامی نجوید همی

یکی بنگرد ژرف سالار من

کجا دار و کشتن گزیند بران

ز دیوانها نام او کس نخواند

نبندند ازین پس بدی را میان

دلش با زبان شاه بر جای دید

درفشان شود شاه بر گاه بر

که بند گران ساز و تاریک چاه

یکی بند رومی بکردار مل

ز سر تا بپایش ببند اندران

چو بی بهره گردد ز خورشید و ماه

که از ژرف دریای گیهان خدیو

بیاور ز بیژن بدان کین ستان

که پوشد سر چاه ارژنگ را

بدان تا بزاری برآیدش هوش

منیژه کزو ننگ یابد گهر

نگون بخت را بی سر و تاج کن

که بر تو نزیبد همی تاج و تخت

بخاک اندر انداختی افسرم

که در چاه بین آنک دیدی بگاه

درین تنگ زندان زوارش توی

بکردند کام بداندیش اوی

ببردند بسته بران چاهسار

بر و بازوی و گردن و پای و دست

فروبرد مسمارهای گران

سر چاه را بند بر ساختند

بیاورد گرسیوز آن لشکرش

ازین بدره بستد بدان تاج داد

برهنه دو پای و گشاده سرا

دو دیده پر از خون و رخ جویبار

زواری برین بسته تا جاودان

چو یک روز و یک شب برو بر گذشت

یکی دست را اندرو کرد راه

منیژه ز هر در همی نان چدی

بسوراخ چاه آوریدی فراز

بران شوربختی همی زیستی

همی بود و بیژن نیامد بجای

رخان را بخوناب شستن گرفت

که چون بد سگالید بر یار خویش

کجا بیژن گیو گم کرد راه

نه نیز اندرو بانگ مرغان شنید

همی یار کرد اندرو خواستار

که آمد ازان مرغزاران پدید

فرو مانده بر جای اندوهگین

بایران نیاید بدین روزگار

از افراسیاب آمدستش گزند

ز کرده پشیمان و دل جفت جوی

بخیمه در آورد و روزی بماند

شب و روز آرام و خوردن نیافت

که بیژن نبودست با او براه

بدان تا ز گرگین کند خواستار

ز گم بودن رزمزن پور نیو

دل از درد خسته پر از آب روی

بارمان ندانم چه ماند همی

کجا داشتی روز فریاد را

گرفته بدل گیو کین پلنگ

بکردار باد اندر آمد ز جای

که بیژن کجا ماند و چون بود کار

همانا بدی ساخت اندر نهان

همانگه سرش را ز تن بر کنم

پیاده شد و پیش او در دوید

شخوده رخان و برهنه سرا

سپهدار سالار و خورشید گاه

که با دیدگان پر ز خون آمدی

کنون خوارتر گر برآید همی

بپالایم از دیدگان آب گرم

نیامد گزند و بگویم نشان

پر از خاک و آسیمه برسان مست

ز اسب اندر افتاد و زو رفت هوش

همه جامهٔ پهلوی بردرید

خروشان بسر بر همی ریخت خاک

تو گستردی اندر دلم هوش و مهر

روا دارم ار بگلسد بند من

ز درد دل من تو آگه تری

چه انده گسار و چه فریادرس

بماندم چنین در جهان مبتلا

که چون بود خود روزگار از نخست

وگر خود ز چشم تو شد ناپدید

چه افگند بند سپهرش بروی

که او را تبه کرد و برگشت کار

ز بیژن کجا روی برتافتی

سخن بشنو و پهن بگشای گوش

بدان بیشه با خوک پیکار چون

همیشه فروزندهٔ گاه باش

رسیدیم نزدیک ارمان فراز

درختان بریده چراگاه پست

همه شهر ارمان از آن در کزاز

ببیشه درون بانگ برداشتیم

نه یک یک بهر جای گشته گروه

بشد روز و نامد دل از جنگ سیر

بمسمار دندان بکندیمشان

همه راه شادان و نخچیر جوی

کزان خوبتر کس نبیند نگار

چو خنگ شباهنگ فرهاد روی

چو شبرنگ بیژن سر و گوش و دم

تو گفتی که از رخش دارد نژاد

برو اندر افگند بیژن کمند

دوان گور و بیژن پس اندر دمان

برآمد یکی دود زان مرغزار

کمندافگن و گور شد ناپدید

که از تاختن شد سمندم ستوه

جزین اسب و زین از پس ایدر کشان

که چون بود با گور پیکار اوی

همی کردمش هر سوی خواستار

که گور ژیان بود و دیو سپید

بدانست کو را تباهست کار

همی چشمش از روی او تیره دید

سخن لرزلرزان و دل پر گناه

سخن را برآنگونه آلوده دید

همی خواست کو را درآرد ز پای

وگر چند نیک آید او را ازین

نیامد همی روشنایی پدید

مگر کام بدگوهر آهرمنا

دگرگونه سازیم درمان اوی

شود آشکارا ز گرگین گناه

سنان مرا پیش دیوار نیست

که ای بدکنش ریمن پرگزند

گزین سواران و شاه مرا

بگرد جهان اندرون چاره جوی

کجا یابی آرام و خواب و شکیب

کجا من ببینم یکی روی شاه

ز بهر گرامی جهانبین خویش

دو دیده پر از خون و دل کینه خواه

همیشه جهان را بشادی گذار

نبینی که بر سر چه آمد مرا

شب و روز بودم بدوبر نوان